Akademik Veri Yönetim Sistemi
Önal R. Ç. (Yürütücü), Tali Ş., Özkan Koç E., Emir O., Çolak D., Terzi F., et al.
TÜBİTAK Projesi, 2024 - 2026
Mezar yerinin belirlenmesi açısından mezarın baş
ve ayak kısımlarına dikilen mezar taşları, zamanla işlevsel amaçlarının ötesine
geçmiş; medeniyetlere ve bulundukları coğrafyaya göre farklılaşarak pek çok
açıdan önem arz eden sanat eserlerine dönüşmüştür. Anadolu coğrafyası,
özellikle Türklerin bölgeye yerleşmesinden sonraki süreçte mezar taşları noktasında
artarak devam eden zengin bir birikime sahip olmuştur.
Mezar taşları, üzerinde bulunan edebi metinler açısından dönemin edebi anlayışını vermesinin yanı sıra, ölen kişilerin kimlik ve soy bağları, meslekleri, ölüm sebepleri, sosyal statüleri gibi bilgilere ulaşılması açısından da toplumsal yapıya ışık tutan somut bilgiler içermektedir. Dönemin egemen zevk ve beğenisi ile sanatsal yönelimlerini veren, üzerinde bulunan sembolik unsurlar ile ikonografik değerlendirmeler yaptıran, varsa yapan sanatçıların bilgisine ulaşılabilen mezar taşları üzerine çalışmak, Sanat Tarihi disiplini açısından da son derece önemlidir.
Anadolu’nun neredeyse bütün yerleşim yerlerinde eşsiz bir nicelikle karşımıza çıkan mezar taşları, Trabzon ilinde de oldukça fazla sayıdadır. Trabzon’un merkez ilçesi (Ortahisar) sınırlarında bulunan mezar taşları daha önce bir takım akademik çalışmalara (tez, makale, kitap) konu edildiği için bu projenin kapsamı dışında tutulmuştur. Günümüz sınırları kapsamında Trabzon’un diğer ilçelerinde ki (Araklı, Arsin, Akçaabat, Beşikdüzü, Çarşıbaşı, Çaykara, Dernekpazarı, Düzköy, Hayrat, Köprübaşı, Maçka, Of, Sürmene, Şalpazarı, Vakfıkebir, Tonya ve Yomra) hazire, mezarlıklar, varsa türbe ve şehitlikler ile aile kabristanlarında bulunan fakat varlığı bile bilinmeyen mezar taşlarını tanıtmak, 11. Kalkınma Planı kapsamında envanterleyip kayıt ve tescil altına aldırabilmek, varlıklarını belgeleyerek sürdürülebilirliğine katkı sağlamak ve Türk sanatı içindeki yerini belirlemek için “Trabzon İlçelerinde Bulunan Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi Mezar Taşları” adlı bu proje taslağı hazırlanmıştır.
Mezar taşlarının form ve başlıklarının belirlenmesi, üzerinde bulunan Osmanlıca metinlerin günümüz harflerine aktarılması, sanatsal unsur ve ögelerin irdelenerek dönemi içerisinde değerlendirilmesi, Sanat Tarihi disiplini açısından önem arz eden alan araştırmalarına katkı sağlamanın yanı sıra proje ekibinin de bu konuda uzmanlaşmasına destek olacaktır. Metinlerin transkripsiyonu için “Tarih”, verilerin haritalara işlenmesi noktasında “Harita Mühendisliği”, alınan ölçümlerin dijital ortamda ölçeklendirilmesi, cephe görünümlerinin çizilmesi gibi hususlarda “Mimarlık” olmak üzere birbirinden farklı disiplinlerle yapılacak bu ortak çalışmanın tamamlanmasıyla, Trabzon’da bulunan mezar taşları konusundaki akademik çalışmalardaki açıklık böylece kapanmış olacaktır.
İlçelerde bulunan mezar taşlarını nicelik ve nitelik açısından değerlendirecek olan bu projenin amacına ulaşması için belirlediği hedeflere yönelik çalışmalar belirli iş paketleri kapsamında yapılacaktır. Bölgenin tarihi coğrafyası, demografik yapısı ve Osmanlı mezar geleneğinin önceden araştırıldığı bu çalışma, saha ziyaretleri, akıllı haritalama ve ölçeklendirme, çizimlerin dijitale aktarılması, kitabelerin transkripsiyonu, form ve süsleme tanımlamaları gibi aşamalar tamamlandıktan sonra sonuçlandırılacaktır.
Projenin son altı aylık sürecinde Karadeniz Teknik Üniversitesi’nin ev sahipliğinde düzenlenmesi planlanan “Uluslararası Mezar Taşları Sempozyumu” ile projenin yaygın etkisine katkı sağlanacak, projenin verileri bildiri olarak sunulacaktır. Sempozyum bildirisinin yanı sıra uluslararası indekslerde taranan dergilerde yayınlanacak makale ve uluslararası yayınevi aracılığıyla yayına hazırlanacak kitap ile verilerin ilgili camiaya aktarılmasının yanı sıra kurulacak olan web sitesi ile de toplumun istifadesine sunulacaktır.