Akademik Veri Yönetim Sistemi
Özcan A. (Yürütücü)
TÜBİTAK Projesi, 2021 - 2024
Ad bilimi yani Onomastika Türk dili ve tarihi bakımından oldukça önemli bir bilim dalıdır. Hala oldukça bakir olan bu bilim dalı gerek şahıs adları gerekse de yer adlarının tahlili üzerinden farklı coğrafyadaki farklı kültür ve toplumların tarihi geçmişini aydınlatma hususunda kullanılabilecek özelliğe sahiptir. Projenin amacı Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli taşra merkezlerinden birisi olan Trabzon’un gerek Osmanlı öncesinde gerekse Osmanlı’nın hakimiyetine girdikten sonra hem siyasi açıdan hem de demografik açıdan yaşadığı değişimleri şahıs adları üzerinden incelemektir. Farklı Osmanlı kentleri üzerine yapılan çalışmaların çoğu Müslüman ve erkek nüfusa odaklanmıştır. Bu nedenle bu projede daha geniş bir kitle ele alınmıştır ve çalışmanın temel araştırma konusu XVI. ve XVII. yüzyıl Trabzon şer’iyye sicillerinden elde edilen kadın, erkek, Müslim ve gayrimüslim kişilerin adlarından hareketle şehrin, toplumsal, dini ve etnik yapılanmasına dair tarihi ve sosyolojik çıkarımlar sağlamak şeklinde belirlenmiştir. İnceleme konusuna merkez olarak Trabzon’un seçilmesinin en önemli nedeni bölgenin tarih yazımında kendisine oldukça iyi bir yer edinmesinin yanı sıra, jeopolitik ve jeostratejik açıdan önemine binaen barındırdığı farklı nüfus grupları ile gerçekçi bir malzemeye sahip olması ve şehre ait önemli yazılı kaynaklar arasında yer alan şer’iyye sicillerinin önemli bir kısmına ulaşabilme imkânıdır. Proje konusunun kapsadığı dönem olarak XVI. ve XVII. yüzyılların seçilmesinin en önemli nedeni ise mevcut şer’iyye sicillerinin en erken bu tarihlere ait olması ve aynı zamanda bu yüzyıllar arasında bölgesel, siyasal ve dini yapılanmanın ve değişimlerin ciddi örneklerine rastlanmasıdır.
Projenin yöntemi çerçevesinde XVI. yüzyılın ortası ve sonu, XVII. yüzyılın başı, ortası ve sonu olacak şekilde yaklaşık 13 adet şer’iyye sicili belirlenmiştir. XVI. yüzyılın başına ait defter olmaması nedeni ile bu dönem eksik kalmıştır. İsimlerin tespit edilmesi noktasında özellikle sicillerde geçtiği haliyle “Mustafa bin Hasan, Todori veledi Kostantin, Ayşe bint Mehmed ve Şutre bint Kostantin şeklindeki tam isimler ele alınmıştır. Bunun dışında kaydedilen Ahmet beşe, Hasan Ağa gibi baba ismi olmayan isimler listeye alınmayacaktır. Elde edilen verilerin ne oranda Türkçe, Arapça ve Farsça kökenli oldukları da yine aynı listelere işlenecektir. Bu bağlamda araştırma tarih ve edebiyat alanı olmak üzere iki farklı disiplinin ortak çalışmasıyla gerçekleştirilecektir. Araştırmanın ilk aşamasında nicel (kantitatif) tarih metodu ile Şer’iyye sicillerinin okunup tasniflenmesi gerçekleştirilecek, sonraki aşamada ise elde edilen verilerin istatistiksel hesaplamaları ve sınıflandırmaları yapılacaktır. Baba-oğul ve baba-kız neslinde en çok kullanılan isimler ve hangi bölgelerde ne oranda kullanıldığı tespit edilecektir. Bölgelerin tespiti ise özellikle sicillerde en fazla bahsi geçen mahalle, köy ve nahiyelerin tespit edilmesiyle oluşturulacak, XVI. yüzyılda olup sonrasında ortadan kalkan yerleşim birimlerinin isimleri zikredilecek ancak devamlılığın bozulmaması ve daha sağlıklı verilerin işlenebilmesi adına araştırmaya dahil edilmeyecektir. Bu analizin hedefi XVI. yüzyıl ve XVII. yüzyıl boyunca isimlerde önemli oranda değişiklik olup olmadığı ve oldu ise ne yönde bir eğilim gösterdiğini belirlemektir. Zira fetihten sonraki süreçte Müslüman-Türk unsurların bölgeye sürgün edilmesi ve büyük oranda gayrimüslim unsurun farklı yerlere sürgünlerinin şehrin etnik yapısına ne oranda etki ettiği, İslamlaşmanın artışı ya da Osmanlı Safevi mücadelesinin mezhepsel olarak bölgeye ve isimlere etki edip etmediği bu analiz ile belirlenebilecektir. Bir sonraki aşamada kayıtlardan elde edilen isimlerin bölgesel olarak kullanım sıklığı ve kullanım oranlarını gösteren istatiksel veriler ve tablolardan hareketle çıktılar harita üzerinde gösterilecektir. Son aşamada ise elde edilen tüm çıktılar alanında uzman hocaların da desteğiyle oluşturulup sürekli gelişime açık bir web sayfasında yayınlanacaktır. Haritalandırma ve web sayfasının tasarımına yönelik süreç hizmet alım yoluyla gerçekleştirilecektir. Bu aşamalarda istatistiksel verilerin hesaplanması ve haritalandırma için PostgreSQL veri tabanı kullanılacaktır. Proje çıktıları özellikle isimlendirme konusunda nesiller arası sürekliliğin sağlanıp sağlanmadığı dolayısıyla gerek fetih öncesi gerekse fetihten sonraki dönemlere ait kültürel unsurların ne oranda korunduğu ya da korunmak istendiği hususuna dair ışık tutacaktır.