Akademik Veri Yönetim Sistemi
Sağlam T. (Yürütücü), Yavuz M., Okumuş H. İ., Ulutaş Karakol D., Aydıntan E., Yavuz Z., et al.
TÜBİTAK Projesi, 2023 - 2025
Antik dönem kaynaklarında Trapezus olarak isimlendirilen Trabzon şehri, mevcut bilgilere göre, günümüzdeki yerinde ilk
olarak Miletosluların kolonisi olarak kurulmuştur. Daha sonra Hellen, Roma İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu
idaresinde yönetilen şehir, özellikle 13. asırdan sonra, giderek önemini artıran ticari liman kenti konumuyla bölgedeki
etkinliğini artırarak geniş bir hinterlanta sahip olmuştur. Bizans İmparatorluğu Hanedanlık ailelerinden Komnenosların
1204 yılında Latin istilası sonrası buraya gelerek Trabzon İmparatorluğu’nu kurmaları, şehrin başkent olmasını sağlamış
ve bölgedeki önemini daha da arttırmıştır. Osmanlı Devleti tarafından 1461 yılındaki fethini müteakiben şehzadeler şehri
hüviyeti kazanmış ve yönetimin destekleriyle çok uluslu ticaretin yapıldığı merkezlerden birisi olmuştur. Trabzon şehri,
kuruluşundan itibaren farklı medeniyetler tarafından meydana getirilen yapı sanatı örnekleri ile hayli zengin olan liman
kentlerimizden birisidir. Gerek uluslararası ticaret hareketleri gerek demografik yapısıyla Trabzon şehir yapılanması, diğer
Anadolu illerinden farklılıklar göstermektedir. Avrupa kent mimarisi etkisiyle gelişen, İstanbul-Karaköy ve Beyoğlu, İzmirKarşıyaka ve Buca’da Levanten aileler tarafından Neo-Klasik ve Neo Rönesans sanat akımları etkisi ile inşa edilmiş
yapılarla benzer bir görüngü oluşturan Trabzon şehir yapılanması, geleneksel mimarimizin bölgeye özgün yapılanması ile
de dikkate değer örnekler taşımaktadır.
Bu projenin asıl amacı, Trabzon tarihi kent mimarisini; bütün unsurları ile çok yönlü olarak araştırmak, yapıların sanatsal
yönlerini ortaya çıkarmak, anlam-yorum ilkeli tümevarım saptamaları yapmak, karşılaştırmalı değerlendirme tespitleri
yapmak, görsel arşiv oluşturmak ve elde edilen bulguları yazılım, çizim, modelleme, fotogrometri gibi programlar ile dijital
ortama aktararak bilim-eğitim-turizm-ulaşım ve yönetim gibi birçok alanda kullanılacak son çıktılara erişmektir. Ayrıca
proje süresince, ilerleyen teknolojik gelişmeler kullanılarak, halkta tarihi eser bilinci oluşumuna katkı sağlamaktır. Kent
mimarisi ile ilgili ulaşılan somut tespitler, çağın yenilikçi ve kolay erişime yönelik teknolojisi ile desteklenerek kalıcı ve daha
anlaşılır bir biçim uygulaması ile dijitalleştirilecektir. Bilginin dijital ortama aktarılması ile ulaşılabilinecek hedef kitle
katsayısı yüksek bir oranda artacak ve projenin son çıktıları istenilen düzeye ulaşmış olacaktır. Projenin uygulama
aşamasında kullanılacak yöntemler, farklı bilimsel alanlarda araştırma geliştirme olanağını da beraber getirecektir. Kare
kod uygulaması, dijital haritalandırma ve nihai hedef olarak sanal gerçeklik terası kurulması aşamaları ile üç kademeli
olarak yürütülecek olan projenin ilk iki aşaması mevcut çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Son aşama ise mevcut
proje son çıktılarının değerlendirilmesi ile yeni bir proje olarak değerlendirilecektir.
Trabzon yapı sanatı, uzun yıllar boyunca farklı bilimsel disiplinler tarafından ele alınmış ve çok kıymetli eserler ortaya
koyulmuştur. Yapı tanıtım ve katalog envanteri şeklindeki teksonomik çalışmalar alanda oldukça fazla yer tutarken,
mimariyi şekillendiren çeşitli etki alanlarından derlenen kavramlar kullanılarak biçimin nasıl ve nedenselliğini açıklayan
hermenötik yaklaşım alanı ile ilgili çalışmalar oldukça sınırlı kalmıştır. Kent yapılanmasındaki ana etken olarak bir merkeze
(İslam şehircilik geleneğinde büyük camii merkezli alan) bağlanan cadde ve sokaklardan başlayarak mimari oluşumun
bütün evrelerinde ortaya konulan oylum ve elamanların nereden geldiğini, etkileşim alanlarını ve biçimin anlam ifadesini
sorgulayan kaynak araştırmaları da hermenötik (anlam-yorum) yaklaşımının dünya bilim literatüründe giderek artan
çalışma alanlarından birisi olmuştur. Bu projede her iki yaklaşım da bir bütünlük içerisinde ele alınarak daha kapsayıcı bir
çalışma ortaya koyulacaktır. Projede sanatsal bakı penceresi öncelenecek ve estetik değerler, etkileşimli olarak
belirlenecektir. Nicel araştırma bulgu ve sonuçları, nitel ifadelerle desteklenerek açıklanacak ve eksikliği doldurma
hususunda alana katkılar sağlayacaktır. Projenin son çıktılarının yazılım programları ve dijital haritalar ile sanal ortama
aktarılması ve kolay erişime dönüşmesi ise özgünlüğünü daha da artıracaktır. Bu açıdan proje kent mimarisi alanında
yapılan yeni çalışmalara örnek model oluşturacak ve bağıl değişkenleri farklı birçok araştırmaya kapı aralayacaktır.
Projede hem niceliksel araştırma hem de niteliksel araştırma modelleri kullanılacaktır. Yapı araştırması aşamasında,
tarihsel, betimsel ve nedensel-karşılaştırma modelleri niceliksel araştırma; saha taraması, etnografi, gömülüteori modelleri
ise niteliksel araştırma yöntemleri ile yürütülecektir. Yapı değerlendirme aşamasında tamamlayıcı, betimleyici ve durum
saptayıcı araştırma türlerine göre ilerleyecek olan proje, nedensellik ilişkilerini sorgulayarak sonuca ulaştırılacaktır.
Projede zaman sınıflandırması, hem kesitsel hem de dönemsel olarak ele alınarak geçmiş ve gelecek arasında bir bağ
oluşturulacaktır. Projede temel araştırma teknikleri ile uygulamalı araştırma teknikleri bir arada kullanılarak yapı sanatı
örneklemi genel nitelikleri ve öznel durumları ile ortaya koyulabilecektir. Arşiv belgelerine erişim olarak da nitelendirilecek
olan kayıt araştırmaları, saha gözlem araştırmaları ve literatür taraması biçiminde toplanan veriler, farklı bilimsel disiplin
kavramlarıyla da yorumlanarak dijital ortama aktarılacaktır.
Maddi kültür birikiminin çok önemli bir bölümünü oluşturan yapı sanatı örnekleri, fiziksel, sosyal ve beşeri eskimelere
maruz kalarak yok olmaktadır. Bu nadide numunelerin gelecek nesillere kültür aktarımı şekliyle ulaştırılması elzemdir.
Tarihi mimarlığın korunması ve yaşatılması için halk bilinçlenmesi son derece önemlidir. Proje, özellikle turizm alanındaki
ekonomik girdilerinin yanında bu alandaki çalışmaları destekleyecek özgün değerler taşımaktadır.