Türkiye Genelinde Ve Ekstrem Hidrolojik Hava Olaylarına Bağlı Afet Riski Taşıyan Karadeniz Bölgesinde GNSS-Radyo Okültasyon (GNSS-RO) Uydu Tekniği Kullanılarak Yağışa Dönüşebilir Su Buharı (PWV) Profillerinin Tahmini ve İzlenmesi


Tanır Kayıkçı E. (Yürütücü), Yalçınkaya M., Şişman Y., Beden N., Teke K., Wickert J.

TÜBİTAK Projesi, 2023 - 2026

  • Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
  • Başlama Tarihi: Kasım 2023
  • Bitiş Tarihi: Kasım 2026

Proje Özeti

Son yıllarda, küresel ısınmanın göstergesi olarak atmosferdeki su buharı değişimleri ve tropopoz seviyesindeki değişimler analiz edilmektedir. Troposferdeki ısının yükselmesi, su buharı miktarı ile karbondioksit miktarının artışını, karbondioksit miktarının artması tekrar ısının yükselmesini tetikleyerek bir küresel ısınma döngüsü oluşturmaktadır. Ekstrem meteorolojik (hava) olaylarının oluşumunu tahmin etme ve izleme kabiliyeti atmosferdeki yağışa dönüşebilir su buharı (PWV) miktarının hassas bir şekilde izlenmesine bağlıdır. PWV tahminleri için genelde yer tabanlı yöntemler; radyosonda, güneş fotometrisi, mikrodalga radyometri, Küresel Navigasyon Uydu Sistemi (GNSS) meteorolojisi; uzay tabanlı yöntemler ise Atmosferik Kızılötesi Sonda (AIRS), Orta Çözünürlüklü Görüntüleme Spektroradyometrisi (MODIS), GNSS Radyo Okültasyon (GNSS-RO) şeklinde sıralanabilir. Atmosferik su buharı ölçümünde etkili gözlem tekniklerinden radyosonda istasyonlarının sınırlı sayıda olması birçok meteorolojik ve iklimsel çalışma için yetersiz kalmaktadır. GNSS meteorolojisi gibi uydu uzaktan algılama teknolojileri daha yüksek yatay çözünürlüklere ve geniş bir küresel kapsama alanı olmasına rağmen daha düşük düşey çözünürlüğe sahiptir. GNSS sistemlerindeki gelişmelere paralel olarak hava tahminlerini iyileştirmek ve iklim değişikliği araştırmaları için GNSS-RO tekniği tercih edilmektedir. İklimsel su buharı analizlerinde GNSS-RO tekniği ile PWV hesabı yeni kullanılmaya başlandığından uluslararası literatürde bu alanda yapılan çalışma sayısının sınırlı olduğu görülmüş, ülkemizde ise henüz bir çalışmaya rastlanmamıştır.

 

Projenin birincil amaçları; (1) GNSS‑RO PWV kestirimine ilişkin uluslararası güncel konvansiyonlara uygun modeller kullanılarak MATLAB tabanlı GNSS-RO PWV yazılımı geliştirmektir. (2) Türkiye genelinde GNSS‑RO tekniği ölçülerinin analizi ile PWV kestirimini Türkiye’de radyosonda istasyonlarının bulunduğu bölgelerde gerçekleştirmektir. (3) GNSS‑RO PWV değerlerini referans bir yöntem olan radyosonda ile doğrulamaktır. (4) GNSS‑RO PWV değerlerini Avrupa Orta Menzilli Hava Durumu Tahmini (ECMWF) ERA5 model verileri ile kıyaslayıp GNSS‑RO PWV hesabının avantaj ve dezavantajlarını ortaya koymaktır.

 

Projenin ikincil amaçları; PWV'lerin meteorolojik amaçlı yorumlanması, konumsal ve zamansal değişimlerinin incelenmesi için Türkiye’de geleceğe yönelik yapılan iklim değişikliği senaryolarına göre ekstrem hidrolojik hava olaylarında (özellikle şiddetli yağış ve sel) artış beklenilen (1) Karadeniz Bölgesinde ekstrem hidrolojik hava olaylarının olduğu tarihlerde GNSS‑RO PWV kestirimlerini gerçekleştirmektir. (2) Kestirilen GNSS-PWV değerleri ile ECMWF ERA-Interim, GNSS meteorolojisi ve radyosonda PWV değerleri ile karşılaştırmaktır. Böylece hidrolojik afetlerin önceden tahmini ve tedbirlerin alınmasına yönelik GNSS‑RO tekniğinin sağlayabileceği katkıların değerlendirmesi hedeflenmektedir.

 

GNSS-RO tekniği ölçülerinin analizinden (1) PWV kestirimine ve izlenmesine ilişkin dünyadaki sınırlı sayıda çalışmadan birinin ve ülkemizdeki ilk çalışmanın gerçekleştirilecek olması, (2) üretilen yüksek konumsal ve zamansal çözünürlüklü PWV değerlerinden su buharındaki iklimsel değişimlerin ortaya konulacak olması, (3) küresel sayısal hava tahmin modellerinin ve (4) Türkiye’ye ilişkin meteorolojik tahmin modellerinin çalıştırılmasında ve (5) hidrolojik afet değerlendirmelerinde yeni bir girdi (GNSS‑RO PWV) sunması bu projenin başlıca özgün değerlerini oluşturmaktadır.

 

Projenin yöntemi, Türkiye geneli için GNSS-RO tekniği ile PWV tahmini sağlayan modüler bir yazılım geliştirilmesi; tekniğin doğruluk analizi için diğer bağımsız tekniklerden elde edilen PWV’ler ile karşılaştırılması; Karadeniz Bölgesi için ekstrem hava olaylarının PWV değişimlerine etkilerinin araştırılmasında GNSS-RO PWV profillerin konumsal ve zamansal değişimlerinin izlenmesi ve diğer bağımsız tekniklerle karşılaştırılması üzerine kurulmuştur.

 

Proje ekibinde; PWV tahmini için matematik/istatistik yöntemlerin uygulanması ve yazılım geliştirilmesinde deneyimli araştırmacılar; hidrolojik ekstrem olaylara bağlı afet riskleriyle ilgili çalışmalar yürüten Meteoroloji Mühendisliği Bölümünden araştırmacı; farklı LEO uydu misyonlarının radyo okültasyon verileri için operasyonel veri işleme sistemlerinin tasarımı ve geliştirilmesinde öncü German Research Centre for Geosciences’dan Prof. Dr. Jens Wickert’in proje danışmanı olması proje yönetimi için önemli katma değerlerdir.

 

Proje sonuçlandığında: Türkiye genelinde ilk kez GNSS-RO PWV ile farklı disiplinlerin çalışmalarına da altlık oluşturacak bilimsel veri elde edilmesi ve geliştirilmiş GNSS-RO PWV yazılımının web arayüzü üzerinden ilgililerinin kullanımına sunulması ile bilimsel katkılar; meteoroloji ve afet alanlarında yetkili kurum/kuruluşlara yeni nesil bir atmosferik uzaktan algılama tekniği olan GNSS-RO ile PWV’nin operasyonel olarak izlenmesi farkındalığının uyandırılması ile teknolojik katkı; ekstrem hava olaylarının GNSS-RO PWV değişimlerine etkileri ortaya konularak afet risklerinin azaltılması, insan hayatı ve mal kayıplarının en aza indirilmesi ile sosyo-ekonomik katkılar sağlanacaktır.