Kentsel odak mekânı kavramı toplumsal yaşam ve yerleşme kültürüne bağlı olarak farklılaşabilmektedir. Kentsel dokunun ana belirleyicilerinden olan sokaklar, sokakların morfolojik yapıları ve birbirleriyle ilişkileri, kesişme-buluşma biçimleri kentsel odak mekanlarının biçimsel yapılarını etkileyebilmektedir. Yerleşmeler planlı ve plansız olarak sınıflandırıldığında plansız yerleşmelerin tekrarlanmayan kendine özgü biçimlenmeleriyle planlı yerleşmelerden farklılaştıkları görülmektedir. Çalışma “yerleşme alanı – yerleşme alanlarındaki odak noktaları – yerleşme alanlarındaki odak noktalarının görsel odakları” arasındaki hiyerarşik yapı üzerine kurgulanmakta, geleneksel Anadolu yerleşmelerdeki sokak kesişim sistemleriyle oluşan sokak mekanları ve meydanlar kapsamında yürütülmektedir. Bu kapsamda kentsel toplanma mekanlarına ait tipolojik ve morfolojik yapının ortaya konması, toplanma mekanlarında mekân dizimi visibility (görülebilirlik) analiziyle görsel odak noktalarının ortaya konması ve sokak sistemleri ile aralarındaki ilişkiler, görsel odak noktalarının kentsel mekânda bulunma biçimlerine bağlı tipolojiler, sokak sisteminin değişimiyle görsel odak noktalarında ortaya çıkan değişikliklere ait morfolojik seriler irdelenmektedir. Çalışma kapsamında sokak eksenlerinin kesişme noktalarının/bölgeleri ile mekan dizimi yöntemiyle elde edilen görsel odak noktalarının birbirine benzer oldukları, sokak mekanlarındaki görsel odaklarının sokak mekanını çevreleyen düşey düzlemlerin tek kenarında, meydanlardaki görsel odak noktalarının meydanı çevreleyen düşey düzlemlerin iki kenarında yoğunlaştıkları görülmekte, bu durumun dinamik-sokak ve statik-meydan doğal yapısının bir sonucu olarak ortaya çıktığı değerlendirilmektedir.
The streets, which are among the main determinants of the urban fabric, the morphological structures and interrelations of streets, and their forms of intersection/convergence may affect the stylistic structures of urban nodes. If settlements are compared as planned and unplanned settlements, it is seen that with their nonrecurrent unique configuration, unplanned settlements differ from planned settlements. This study is organized based on the hierarchical structure including “settlements, urban nodes in settlements, and visual foci on urban nodes”, and it covers the street spaces and squares forming with street intersection systems in traditional Anatolian settlements. In this context, typological and morphological structures in urban spaces of gathering, visual foci demonstrated by the visibility analyses of the space syntax in gathering spaces, the relationships between visual foci and street systems, typologies relating to the styles of the presence of visual foci in the urban space, and the morphological patterns of changes that emerge in visual foci by the transformation of street systems are investigated. In the scope of this study, it is seen that the intersection points/areas of street segments and the visual foci obtained using the space syntactic analysis method are similar to each other, the visual foci in street spaces are gathered on one side of the vertical planes surrounding these spaces, the visual foci in squares are gathered on two sides of the vertical planes surrounding the squares, and this situation has developed as a consequence of the natural dynamic street and static square structure.
