Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Katılımlı 76. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara, Türkiye, 15 - 19 Nisan 2024, ss.506
Öz
Bu çalışmada Kelkit (Gümüşhane) bölgesinde yüzeyleyen Şenköy
Formasyonuna ait kömürler konu edilmiştir. Erken-Orta Jura yaşlı
Şenköy Formasyonu tabandan itibaren; (1) kömür araseviyeleri içeren
kumtaşı ve konglomeralar, (2) volkanoklastikler, (3) kırmızı renkli,
marnlı ve yumrulu kireçtaşları ve (4) kömürlü seviyeler içeren
volkanoklastik ve kumtaşı ardalanmasından oluşmaktadır. Şenköy
Formasyonu'nun üst seviyesinde yer alan ve denizel ortam ile ilişkili
kıyı bataklığında çökelen iki ayrı kömürlü seviyenin organik
jeokimyasal özellikleri, hidrokarbon potansiyeli, çökel ortam ve
paleoiklimsel koşulları; piroliz/TOC (Toplam Organik Karbon), gaz
kromatografi, 13C ve vitrinit yansıması analizleri kullanılarak
yorumlanmıştır.
Alt ve üst kömürlü istife ait örneklerin TOC değerleri sırasıyla % 2.6-
30.34 ve % 2.63-48.12 aralığında değişmekte olup, alt kömürlü istife
ait örnekler killi kömür ve kömürlü kiltaşı ve üst kömürlü istife ait
örnekler ise kömür, killi kömür ve kömürlü kiltaşı özelliği
taşımaktadır. Alt ve üst kömürlü istife ait örneklerin HI değerleri
sırasıyla 113-450 ve 32-221 mg HC/g kaya aralığında değişmekte ve
alt kömürlü istife ait örnekler Tip II ve Tip II-III; üst kömürlü seviyeye
ait örnekler ise Tip III kerojen içermektedir. Tmax değerleri; alt kömürlü
istif için 418-433°C, üst kömürlü istif için ise 425-433°C aralığındadır
ve vitrinit yansıması değerleri (Ro%) genel olarak % 0.41-0.46
arasında değişmektedir. Bu Tmax ve Ro değerlerine göre kömür ve
kömürlü örnekler olgunlaşmamış-erken olgun aşamadadır. Ro
değerlerine göre kömürler, mat-parlak linyit (RUHR sınıflaması) ve
alt bitümlü C-B (ASTM) aşamasındadır.
Genel olarak bütün kömür ve kömürlü örnekler için genellikle orta
karbon numaralı n-alkanların baskın olduğu unimodal bir dağılım
gözlenmektedir. Pr/Ph oranı alt kömürlü istif için 4.04-1.15 ve üst
kömürlü istif için ise 13.00-5.13 olarak hesaplanmış olup, alt kömürlü
istif “oksik-suboksik”; üst kömürlü istif ise “oksik” bataklık
koşullarında çökelmiştir. Örneklerin CPI değerleri genellikle 1'in
üzerinde ve 1'e yakın, TAR değerleri ise 1 ve 1'den daha düşük olarak
belirlenmiştir. Kömür ve kömürlü örneklere ait 13C değerleri ‰-
27.08 ve -21.01 aralığında olup bu değerler C3 bitkileri ve makrofitlere
işaret etmektedir.
n-alkan verilerinden elde edilen; alt ve üst kömürlü istiflere ait
örneklerin Paq, TAR, C23/C29 oranları ve 13C değerleri ile belirlenen
makrofitlerin baskınlığı su altı bitkileri ve sucul organik maddenin
bolluğunu göstermektedir. Alt ve üst istife ait kömürlü örneklerin
Pwax, C23/C25, ACL değerleri ve 13C değerleri ile belirlen C3
bitkilerinin varlığı kömürlü istiflerin nemli iklim koşullarında
çökeldiğini göstermektedir. Qwood/grass, Qwood/plant, Qgrass/plant oranlarına
göre kömürlü istiflerin organik maddesi baskın olarak otsu, az oranda
odunsu ve çok az oranda çimensi bitkilerden oluşmaktadır.
Bu çalışma, TÜBİTAK (ÇAYDAG) (PN: 114Y631) tarafından
desteklenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Hidrokarbon, kerojen, kömür, olgunluk,
paleoiklim, Tmax, TOC.