Akademik Veri Yönetim Sistemi
Şalpazarı tarih-kültür-insan, Veysel Usta, Editör, Serander Yayınları, Trabzon, ss.139-225, 2017
Şalpazarı, Trabzon’un 17 ilçesinden en batıda olanıdır. Denize kıyısı bulunmayan ve rakımı ortalama 270 m olan ilçe, Trabzon şehir merkezine 69 km’dir. Osmanlı arşiv belgelerinde ilçe, bugün halk arasındaki söyleyişi “Ağasar” olan Akhisar Deresi ismiyle geçer. Şalpazarı, Türkiye’de Oğuzların Üçok kolundan ve 24 Oğuz boyundan birisi olarak bilinen Çepni Türkmenlerinin Türkiye’deki en homojen ve en izole bir halde yaşadıkları yerleşimlerden birisidir. Çepni Türkmenlerinin bölgeye Akkoyunlular döneminde geldiği düşünülmektedir.
Şalpazarı ilçe merkezinin nüfusu 2012 verilerine göre 3064 ve 24 köyünde yaşayan kırsal nüfusu da 7859’dur. Kır ve şehir merkezinin toplam nüfusu ise 10923 kişidir. İlçe merkezinin nüfusu son on yıllarda çok değişmemiş olsa da, Türkiye’nin diğer bölgelerinde olduğu gibi, Şalpazarı’nın kırsalında da nüfus hızla azalma eğilimi içerisindedir. 1990 yılında 15318 kişi olan kırsal nüfus, 2012 yılında 7859’a düşerek, yarı yarıya azalma kaydetmiştir.
Nüfus hareketlerinden de anlaşılacağı üzere, ilçe halkının yarıya yakını gurbetçi konumundadır. Yılın önemli bir bölümünü ilçe veya il dışında bir yerlerde çalışarak geçirmekte ve geçimlerini bu yolla kazanmaktadırlar. Gurbetçilik her yerde olduğu gibi, burada da nüfusun kalıcı olarak dışarı çıkmasına vesile olmuştur. İlçe halkının geriye kalan bir kısmı hayvancılık ve tarımla meşgul iken; diğer bir kısmı da serbest olarak çalışmaktadır. Esasen hayvancılık Çepni Türkmenlerinin geleneksel üretim biçimi olmakla birlikte, günümüzde ülke ekonomisi içerisindeki önemi azaldığı ve modern yaşama tarzına uymadığı için, Şalpazarı halkı da tedricen bu üretim biçimini terk etmiş görünmektedirler.
Her yerde olduğu gibi Şalpazarı’nın modern döneminde de cemaat ve aşiret benzeri sosyal yapılar yerine bireysel tercihe dayalı sosyal yapılanmalar; geniş aile yerine çekirdek aile; tarımsal ekonomi yerine ticaret ve daha çok hizmet sektörü ön plana çıkmış bulunmaktadır. Benzer şekilde ilçe halkının tarihsel geçmişi göz önüne alındığında kültürel hayatın büyük bir dönüşüm geçirdiği, üç kuşak önceki Çepnilerle bugünkülerin dünyaya bakışı ve gündelik rutinlerinin önemli ölçüde değiştiği söylenebilir.
Anahtar Kelimeler: Şalpazarı, Tarihsel Demografi, Etno-Demografi, Sülale Yapıları, Demografik Dönüşüm, Göç.