Akademik Veri Yönetim Sistemi
14. ULUSLARARASI DÜNYA DİLİ TÜRKÇE SEMPOZYUMU, Antalya, Türkiye, 20 - 22 Ekim 2022, ss.82-91
Dünya dilleri arasında Türkçe, cümle kuruluşu bakımından özne-nesne-yüklem (ÖNY) dizilişine sahip
diller arasında gösterilir. Bu, basit tabir edilen cümleler için bir temel diziliş özelliği olmakla beraber
burada nesne ile temsil olunan ögenin çeşitlenmesi, ögelere zarf tümleci ve yer tamlayıcısının (ayrıca
cümle dışı unsur/bağımsız tümleç) dahil olması; cümlenin yapıca farklılaşması gibi durumlarda çeşitlilik
gösterir. Dilin alabildiğine özgür kullanıldığı konuşma ve şiir dilinde de böyle bir sıra göz ardı edilir.
Alanyazında, cümle bahsinde eksiltili, kırık ifadeli, devrik gibi farklı yaklaşım ve adlandırmalarla ele
alınan örnekler de kuruluşları bakımından alışılmış sınıflandırma ölçütlerinin dışındadır. Bu bağlamda
Türkçe söz diziminde, özellikle kelime gruplarında yardımcı unsurun önce ana unsurun sonra gelmesi
kaidesine aykırı örneklerin varlığı da söz konusudur. Türkçenin kıvrak söz dizimi yapısı içinde öge
çeşitliliğine ve yer değiştirme özelliğine bağlı dizilişler yanında cümle birliğini meydana getiren söz
dizimsel birimlerin arasına farklı bir unsurun girdiği ya da söz konusu birimlerin farklı bir unsurla
bölündüğü cümle kuruluşları da vardır. Bu çalışmada Türkçenin tarihsel metinlerinden günümüze dek
örnekleri izlenebilir olan bölünmüş yapılara gerek kelime grubu gerek cümle düzeyinde odaklanarak
işaret edilmek istenmiştir. Bu tür kullanımların tercih edilmesindeki muhtemel sebepler de
yorumlanmaya muhtaçtır. Araya unsurun girdiği cümle kuruluşlarının hangi cümle türlerinde ortaya
çıktığı, bu kuruluşların tarihsel metinlerde bulunup bulunmadığı, bölünme temayülünün en çok hangi
unsurlarla görüldüğü başlıca sorular olmuştur. İncelemeler neticesinde araya bir unsurun girdiği
örneklerin daha çok belirtili isim tamlaması ile kelime grubu; nesne, yer tamlayıcısı gibi söz dizimsel
unsurların yüklem ile bölünmesi ile de cümle düzeyinde açığa çıktığı örneklenmiştir.