Tenkit Terimi Olarak Hâtıbu Leyl


SARI N.

EKEV AKADEMİ DERGİSİ, cilt.19, sa.61, ss.337-364, 2015 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 19 Sayı: 61
  • Basım Tarihi: 2015
  • Dergi Adı: EKEV AKADEMİ DERGİSİ
  • Derginin Tarandığı İndeksler: TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.337-364
  • Karadeniz Teknik Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

“Hâtıbu leyl” tabiri hicrî ikinci asırdan itibaren muhaddisler tarafından dilcilerin kullanımına benzer bir anlamda, doğru yanlış demeden her önüne gelen rivâyeti alan râviler hakkında, cerh lafzı olarak kullanılmıştır. Ayrıca bu tabir, ilgili yüzyılın ilk yarısında nadiren de olsa sadece sika râvilerden hadis rivâyet etmeyen hadis imâmları hakkında da kullanılmıştır. Tespitimize göre bu ifadeyi ilk defa kullanan muhaddis Şa’bî’dir (ö.104/722). Şa’bî bu lafzı, Katâde b. Diâme el-Basrî (ö.118/736) hakkında kullanmıştır. Yine aynı asırda bu tabiri Saîd b. Abdülazîz ed-Dımaşkî (ö.167 veya 168/784 veya 785), İmâm Mâlik (ö.179/795) ve daha sonraki dönemde Dârekutnî (ö.385/995) râvileri cerh etmek için kullanmışlardır. Ayrıca Süleymân b. Musâ ed-Dımaşkî (ö.115 veya 119/733 veya 737), Abdülkerîm b. Mâlik el-Cezerî (ö.127/745), İmâm Mâlik, İmâm Şâfiî (ö.204/819) gibi muhaddisler bu tabiri ilim talebeleri özelinde hadis ıstılahından daha çok lügat anlamında, genel mâhiyetli bir söz olarak kullanmışlardır.

Hicrî üçüncü asırdan itibaren cerh lafzı olarak lügat anlamına benzer bir manada kullanılmaya başlanan “hammâletü’l-hatab” deyimi de muhaddisler tarafından “hâtıbu leyl” ifadesine benzer bir anlamda zayıf râvîler hakkında kullanılmıştır.

The term “hâtib lail” has been used by muhaddiths from the II. century AH onwards similarly to the application of linguists. It is a criticism term for a narrator (rawi) who receives every narration he found regardless of it is accurate or false. Additionally, the term was employed, though rarely, for hadith scholars who do not narrate from only reliable transmitters in the first half of the century. According to what we have ascertained the term “hâtib lail” was at first time used by al-Sha’bi (d. 104/722), who is a muhaddith. He used the term about Qatadah b. Diamah al-Basri (d. 118/736). In that century this term was employed by Sa’id b. Abd al-Aziz al-Dimashqi (d. 167 or 168/784 or 785) and Malik (d. 179/795) and subsequently (namely in the IV. century AH) by Dar Qutni (d. 385/995) to criticise narrators. Furthermore muhaddith scholars such as Suleiman b. Musa al-Umawi al-Dimashqi (d. 115 or 119/733 or 737), Abd al-Karim b. Malik al-Jazari (d. 127/745), Malik, Shafii (d. 204/819) used the term “hatib lail” about students as a general epithet in the linguistic sense rather than as a term in hadith terminology.

As from the III. century the expression “hammalat al-hatab” has been utilized by muhaddiths with a meaning akin to hatib lail about weak (daif) narrators.