Akademik Veri Yönetim Sistemi
Cumhuriyetimizin 100. Yılında 6. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, Elazığ, Türkiye, 5 - 07 Ekim 2023, ss.769-789, (Tam Metin Bildiri)
Metindilbilim, metin kavramını ve metne dair olan her türlü metin
çözümlemesini içine alacak çalışmalardan oluşan bir alandır. Beaugrande ve Dressler (1981), bir metnin metin olarak kabul edilmesi için “bağdaşıklık, tutarlılık, kabul edilebilirlik, durumsallık, bilgisellik, amaçlılık ve metinlerarasılık” olmak üzere yedi metinsellik ölçütüne sahip olması gerektiğini belirtmiştir. Metinsellik ölçütleri ile ilgili çalışmaların genellikle edebî metinler ve ders kitapları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, sözlü ortamdan derlenen ağız metinleri üzerinde de metinsellik ölçütlerinin uygulanıp
uygulanamayacağını sorgulamaktır. Metinsellik ölçütlerine göre ağız
metinleri incelendiğinde bazı problemlerle karşılaşılacağı öngörülebilir.
Ağız metinlerinin sözlü ortamda derlenmesi sebebiyle anlamsal boşlukların bulunması, metinlerin elde edildiği çevrenin koşullarının belirsizliği doğrultusunda durumsallık ilkesinin doğru yorumlanamaması ihtimali vardır. Metin içinde başka bir metne gönderimin daha kısıtlı olması sebebi ile metinlerarasılık ilkesinin örnekleri yetersiz kalabilir. Metinlerde yöre ağzını temsil eden kelimelerin yoğun olarak kullanılmasının okuyucunun metni yanlış anlamlandırmasına yol açma ihtimali ile de kabul edilebilirlik
ve tutarlılık ilkelerinin tam anlamıyla sorgulanamama durumu oluşabilir.
Bu çalışmada söz konusu olasılıkları araştırmak üzere örnek olarak Necati Demir’in “Trabzon ve Yöresi Ağızları” adlı eserinden, her bölgeden seçilmiş metinler incelenmiştir. Sonuçta bağdaşıklık, tutarlılık, amaçlılık, bilgi vericilik ve kabul edilebilirlik gibi metinsellik ölçütlerinin ağız metinleri üzerinde incelenebileceği; durumsallık ve metinlerarasılık ölçütlerinin ise daha sınırlı bir biçimde ele alınabileceği görüşüne varılmıştır. Buradan hareketle metinsellik ölçütlerinin ağız metinleri üzerinde uygulanabilirliğinin gösterilebileceği, farklı yörelerden alınacak metinlerden çıkacak sonuçların karşılaştırmalar yapmaya ve bu metinlerin
niteliği konusunda değerlendirmelere imkân verebileceği düşünülmüştür.
Textuology is a field consisting of studies that will include the
concept of text and all kinds of text analysis related to text. A text is
defined as a whole that occurs as a result of sequencing of interrelated
linguistic elements, and which has a Decommunication function, and
has a certain length. Beaugrande and Dressler (1981) stated that in order for a text to be accepted as a text, it must have seven textuality criteria: compatibility, consistency, acceptability, situationality,
informativeness, purposefulness and intertextuality. It is observed that
the studies conducted on textuality criteria are usually focused on
literary texts and textbooks. The aim of this study is to question whether textuality criteria can also be applied on oral texts compiled from the oral environment. It can be predicted that some problems will be encountered when oral texts are examined according to the textuality criteria. There is a possibility that there are semantic gaps due to the compilation of oral texts in the oral environment, and that the principle of situationality cannot be interpreted correctly in accordance with the uncertainty of the conditions of the environment in which the texts were obtained. Due to the fact that the submission to another text in the text is more limited, examples of the principle of intertextuality may be insufficient. It can also be accepted that the intensive use of words representing the local language in texts may lead the reader to misinterpret the text, with the possibility that the principles of integrity and consistency may not be fully questioned. In this study, selected texts from each region were examined, for example from Necati Demir's work "The Mouths of Trabzon and its Region" in order to investigate these possibilities. As a result, it was concluded that textuality criteria such as compatibility, consistency, purposefulness, informativeness and acceptability can be examined on oral texts, while situationality and intertextuality criteria can be considered more limited. Based on this, it was thought that the applicability of textuality criteria on oral texts could be shown, the results to be obtained from texts to be taken from different regions could allow comparisons and evaluations of the quality of these texts.