Türkiye’de özellikle 1950’ler sonrasında tarihi kent merkezlerinde meydana gelen mekânsal ve işlevsel değişiklikler; fiziksel, sosyal ve ekonomik birçok ortak soruna yol açmıştır. Konuyla ilgili çalışmaların yetersizliği ve bu sorunları çözümleyecek ayrı bir planlama dilinin geliştirilememesi, koruma uygulamalarının kısıtlı kalmasına neden olmaktadır. Günümüzde tarihi ticaret merkezlerinde yapılan ve genellikle fiziksel dokunun yenilenmesini amaçlayan koruma çalışmaları, ekonomik ve sosyal dokuda büyük ölçüde başarısızlıkla sonuçlanmaktadır. Çalışmada, tarihi kent merkezlerindeki sorunların kapsamlı analizlerle tespit edilmesi ve fiziksel, sosyal, ekonomik boyutlu bu sorunlara yönelik bütüncül çözümlerin ortaya konması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, Nahoum Cohen’in (1999) çeşitli tarihi kentlerdeki alan çalışmalarından yola çıkarak oluşturduğu koruma potansiyel matrisi (conservation potential matrix) yöntemi, birtakım alt bileşenler (ölçütler) ve bunların tanımlı ölçümleriyle geliştirilmiştir. Bu kapsamda detaylandırılan koruma potansiyel matrisi, Trabzon-Kemeraltı Tarihi Ticaret Bölgesi üzerinde denenmiştir. Çalışma alanında farklı koruma düzeylerindeki alt bölgelerin belirlenmesi için yapılan detaylı analizlerle bu matrisin kullanılabilirliği ve getirebileceği çözümler araştırılmıştır. Cohen’in modeli, özü korunarak geliştirilirken, Türkiye’deki kentlerin tarihi bölgeleri için kolay elde edilebilir verilerin kullanılmasına özellikle dikkat edilmiştir. Ortaya konan yeni yaklaşımla, tespit edilen her bir alt koruma bölgesine özgü bütüncül politika önerileri, müdahale biçimleri ve öncelikleri ayrıntılı biçimde belirlenmiştir. Son olarak, koruma potansiyel matrisinin detaylandırılmış bu modelinin gelecekteki kullanılabilirliği üzerine çıkarımlarda bulunulmuştur.
The spatial and functional changes that occurred in Turkey's historical city centers, especially after the 1950s, led to the rise of many common physical, social, and economic problems. The shortcomings in the related studies and the development of a distinct planning language to resolve these problems result in practical limitations. Today, in general, conservation efforts, which are carried out in historic commercial centers to renovate the physical structure, fail in the economic and social fabric to a large extent. This study identifies such problems being faced in historic city centers through comprehensive analysis, and puts forward holistic solutions regarding these physical, economic, and social issues. To this end, Nahoum Cohen's (1999) conservation potential matrix method, which is built on his field studies in various historic cities, is improved by integrating a set of sub-components (criteria) and their respective measures. This detailed conservation potential matrix was tested on the case of Kemeralti Historic Commercial Zone in the city of Trabzon. The possibility to use and the prospective solutions that the detailed matrix can provide were searched in identifying sub-zones at different levels of conservation in the case area by thorough analyses. In improving Cohen's model while maintaining its essence, particular attention is paid to utilize easy-to-access data on the historic zones of cities in Turkey. Through this newly generated approach; holistic policy proposals, interventions and their priorities were elaborately defined for each sub-zone. Finally, inferences were made on the prospective usability of this detailed model of conservation potential matrix.
