Akademik Veri Yönetim Sistemi
6. Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Kongresi, Trabzon, Türkiye, 18 - 21 Ekim 2023, ss.224-225
Ülkeler
arasında yaşanan sorunların çözümünde başvurulan dış politika araçlarından bir
tanesi yaptırımlardır (Küpeli, 2016). Genellikle askeri gücün yerine geçen
yaptırımlar, ekonomik, politik ve çevresel politikalar tarafından tetikleneceği
gibi silahların geri çekilmesi ve askeri yardım, ticari kısıtlamalar, mali veya
ekonomik ablukalar, seyahat yasakları vb. olmak üzere proaktif, cezalandırıcı
veya kanıtlayıcı niteliğiyle birden çok amaca hizmet edebilmektedir (Le vd.,
2021; Felbermayr vd., 2020). Son dönemlerde en öne çıkan ve önemli bir politika
aracı haline gelen yaptırım türü ise ekonomik yaptırımlar olmuştur (Abdullah ve
Babaç, 2016). Ekonomik yaptırımlar, bir ülkenin davranışından duyulan
hoşnutsuzluğu ifade etmek isteyen hükümetler için çekici politika araçları
olarak görülebilmektedir ama aynı zamanda yaptırımların istenilen caydırıcılığı
sağlayıp sağlamadığı tartışması da halen devam etmektedir (Smeets, 2018). Küba,
Sudan, Irak, Suriye, Kuzey Kore, İran, Çin, Hollanda ve Türkiye gibi birçok
ülke önceki yıllarda yaşanan çeşitli uluslararası anlaşmazlıklar nedeniyle bu
yaptırımlarla karşı karşıya kalmıştır (İstikbal, 2019). 2022 yılı şubat ayında
Rusya-Ukrayna Savaşının başlaması sonrasında ABD, AB başta olmak üzere birçok
ülke ve çokuluslu işletmelerin Rusya’ya uyguladığı ekonomik yaptırımlar ve bu
uygulamaların sonuçları ise halen iş dünyasının ve hükümetlerin yakından takip
ettiği ve ülke ekonomilerinin büyük ölçüde etkilendiği önemli bir süreç olarak
değerlendirilmektedir (Negiz ve Kalkan, 2022). Bu süreç yaptırım uygulayan ve
uygulanan ülkeler için yeni adımlar atılmasını gerektirmiş ve Rusya satın alma
ya da kamulaştırma gibi çeşitli uygulamaları benimsemek zorunda kalmıştır (Forbes.ru,
2023).
Bu çalışmada ekonomik yaptırımlar (economic
sanctions) bağlamında yayımlanmış olan ve Web of Science (WoS) veritabanındaki
tarama sonucu ulaşılan 1455 makalenin bibliyometrik analizi
gerçekleştirilmiştir. Bibliyometrik analiz aracılığıyla ekonomik yaptırımlara
dair literatürün önemli bir kısmını derinlemesine ele almak ve tanımak
amaçlanmıştır (Öztürk ve Gürler, 2022). Analiz sonucunda ekonomik yaptırımlar
hakkındaki literatüre dair genel durum, kaynaklar, yazarlar, belgeler,
kavramsal yapılar, entelektüel yapı ve sosyal yapı başlıklarına yönelik
bulgulara erişilmiştir. Ortak oluşum ağı (co-occurrence network) analizi
kapsamında çalışmalarda kullanılan anahtar kelimeler ele alındığında ekonomik
kriz, ekonomik büyüme, ekonomik yaptırım, doğrudan yabancı sermaye yatırımı,
küresel değer zincirleri, küreselleşme, ithal ikamesi, enflasyon, para
politikası, ulusal güvenlik, Rus ekonomisi, ticaret savaşları, ekonomik baskı,
yabancı yardımı, Ortadoğu, Kuzey Kore, iç savaş, uyuşmazlık çözümü, aracılık,
yaptırımların etkililiği, otoriterlik, demokratikleşme, oyun teorisi,
caydırıcılık, ambargolar, etik, insan hakları, uluslararası hukuk, ekonomik
gelişme, uluslararası ticaret, zorlayıcı diplomasi, yoksulluk, terör, tazminat
ve sürdürülebilir kalkınma perspektifinden akademik çalışmaların yapıldığı
sonucuna varılmıştır. Devletler, çokuluslu işletmeler ve milletler açısından
önemli ve etkili sonuçlar doğuran ekonomik yaptırımlar hakkında yayınlanan
makaleler atıf ağı analizi kapsamında incelendiğinde ilgili yayınların
bağlamlarına göre 19 farklı kümede (cluster) toplandıkları görülmüştür ve bu
çalışmaların nitel olarak tema analizi gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın son
aşamasında ise bibliyometrik analiz sonucunda ulaşılan verilerin Bibliometrix
paketi ve VOSviewer programı aracılığıyla görselleştirmesi yapılarak nihai
bulgular sunulmuştur (Aria & Cuccurullo, 2017). Bu sayede,
ekonomik yaptırımlara dair akademik yayınların sosyal, kavramsal ve entelektüel
açıdan literatürdeki mevcut durumu ve ilgili alanlarda yapılan araştırmaların
seyri ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Uluslararası
anlaşmazlıkların çözümü konusunda başvurulan güncel araçlardan bir tanesi olan
ekonomik yaptırımların başta Rusya-Ukrayna Savaşı olmak üzere dünyanın birçok
noktasındaki etkileri araştırmacıların ilgisini çekmeye devam etmektedir.
Yaptırımların sosyal ve ekonomik yansımaları, insan hakları, uluslararası
ticaret ve uluslararası ilişkiler gibi farklı açılardan doğurduğu sonuçlar ele
alınırken bu çalışmanın araştırmacılara yardımcı olması beklenmektedir.
Anahtar
kelimeler: Bibliyometrik Analiz, Çokuluslu İşletmeler, Ekonomik
Yaptırımlar, Rusya, Yaptırımlar, Zorlayıcı Diplomasi