Akademik Veri Yönetim Sistemi
8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 46. Kolokyumu: Toplumda ve Mekanda Adalet, Eskişehir, Türkiye, 6 - 08 Kasım 2022, ss.878-915
Türkiye’de 1950’lerde kırın iticiliğinin ve kentin çekiciliğinin artması sonucunda başlayan göç hareketi, kırsalda birçok sorunu beraberinde getirmiştir. Kentin çekiciliğine ek olarak kırsalda eğitim ve sağlık hizmetlerindeki eksiklere kültür altyapısındaki yetersizlikler de eklenince temel hizmetlere erişim noktasında eksiklikler yaşayan halk çözümü kentlere göç etmekte bulmuştur. Sosyal bir olgu olan göç, kırsal alan üzerinde birçok olumsuz etkiyi de beraberinde getirmiş, özellikle genç, yetenekli ve nitelikli kesimin kırsalı terk etmesi nüfusun yaşlanması sonucunu ortaya çıkarmıştır. 2000’li yıllara gelindiğinde ise kırdan kente doğru gerçekleşen göç hareketi devam etmiş ancak kentin çekiciliğinin yanında itici faktörlerde belirginleşmeye başlamıştır. Kırsaldaki göçün önüne geçmek ve 2000 sonrasında tersine gerçekleşen (kentten kıra) bu göç hareketini hem kentin hem de kırın yararına çevirmek adına politika üretmek önemli hale gelmiştir.
Türkiye’de beş yıllık ulusal kalkınma planlarından olan Onuncu Kalkınma Planı (2014-2019) ve On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) kapsamında belirlenen iki boyutlu kırsal kalkınma politikasının ilki kırsal alana götürülen kamusal hizmet ve yatırım faaliyetlerini kapsamaktadır. Kırsal kalkınma ile ilgili geliştirilmiş politika belgesi niteliğindeki Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejilerinde de kırsaldaki kamusal hizmetlere dair birçok ilke, amaç ve stratejiye yer verilmiştir. 2007-2013 yıllarını kapsayan birinci Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinde kırsal alana hizmet ve altyapı sunumunun etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi, küçük ve dağınık kırsal yerleşim yapısından kaynaklanan sorunların çözümünde kamusal hizmetlerin maliyet etkinliğinin artırılması ve merkezi konumdaki köyün hizmet sunum kapasitesinin artırılmasına dair amaca yer verilmiştir. Benzer şekilde ikinci Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (2014-2020) ve üçüncü Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinin (2021-2023) temel amaçları ve stratejileri kırsal yerleşmelerde yaşayan fertlerin yaşam kalitesinin yükseltilmesi amacıyla; kırsal nüfusun kamusal hizmetlere erişiminin geliştirilmesini ve kamusal hizmetlere erişimin sürekliliğinin temin edilerek eşitlik boyutunun güçlendirilmesi hususlarına odaklanmaktadır. Ayrıca üçüncü Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinde kamusal hizmetlerin sunumunda kırsal alanların yerleşme deseni ve demografik yapısını gözeten uygulamaların geliştirilmesi ve kurumsallaşma kapasitesinin artırılması gibi amaçların benimsenmiş olması da kırsal alana dair geliştirilen yasal düzenlemelerde kamusal hizmet temini ve bu hizmetlere erişimin önemini ortaya koymaktadır.
Bu çalışmanın amacı; sahip oldukları kamusal hizmetler bakımından ön planda olan kırsal yerleşmelerde bu hizmetlerin sosyal ve mekânsal yapıyı nasıl şekillendirdiğini ortaya koymaktır. Bu bağlamda tam kamusal hizmetler, yarı kamusal hizmetler ve özel kamusal hizmetler şeklinde üç kategori altında Bursa kırsalındaki kamusal hizmet dağılımı incelenmiştir. Tam kamusal hizmetler altyapı ve güvenlik hizmetlerini kapsarken, yarı kamusal hizmetler eğitim ve sağlık hizmetlerini kapsamaktadır. Özel hizmetler ise sosyal tesisler ve derneklerden oluşmaktadır. Çalışmanın yönteminde; yarı kamusal hizmetler olan eğitim ve sağlık hizmetleri bakımından hem kendine hem de çevresine hizmet sağlayan kırsal yerleşmeler ağ haritası oluşturularak belirlenmiştir. Belirlenen kırsal yerleşmelerde diğer kamusal hizmetlerin (tam ve özel) varlığı da betimsel analizler ile ortaya konmuştur. Son olarak kamusal hizmet varlığı ile ön plana çıkan kırsal yerleşmeler, çalışma kapsamında ele alınan sosyal parametre olan nüfus değişimi bakımından değerlendirilmiştir. Bursa kırsalında yer alan yerleşmelerin sahip oldukları kamusal hizmet varlığına dair veriler 2019 yılında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı koordinasyonunda Kalkınma Ajanslarınca gerçekleştirilen saha çalışmasına ait kırsal anket çalışmasında elde edilmiştir. Bu çalışma sonucunda ortaya konan bulgular, kamusal hizmet çeşitliliğinin kırsal yerleşmelerde sosyal ve mekânsal yapının şekillenmesinde etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Kamusal hizmetler hem kentlerde hem de kırda yaşayan kesimin kolaylıkla ulaşmayı bekledikleri temel hizmetleri (sağlık, eğitim, altyapı vb.) kapsamakta ve bu hizmetlerin yoksunluğu kırsal için önemli bir eksiklik haline gelmektedir. Bu nedenle kırsal alanlara yönelik geliştirilecek politikalarda kamusal hizmetlerin varlığının yanında bu hizmetlere eşit bir şekilde erişimin sağlanması ve altyapının güçlendirilmesi kırsalda yaşayan toplumun yaşam kalitesinin artırılmasında etkin bir rol oynayacaktır. Bu noktada gerçekleştirilen çalışma; kamusal hizmet varlığının ortaya konulması, hizmet temininde ön planda olan kırsal yerleşmelerin tespit edilmesi ve bu yerleşmelerin diğer kamusal hizmet varlıkları bakımından incelenmesi gibi konuları ele alması açısından önem taşımaktadır.
Anahtar kelime: Kırsal Yerleşme, Kamusal Hizmetler, Kırsal Sosyal Yapı, Kırsal Mekânsal Yapı, Bursa İli