Research Information System
Cumhuriyetimizin 100. Yılında 6. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, Elazığ, Turkey, 05 October 2023 - 07 October 2024, pp.194-215
Metindilbilim, metin kavramını ve metne dair olan her türlü metin
çözümlemesini içine alacak çalışmalardan oluşan bir alandır. Beaugrande ve Dressler (1981), bir metnin metin olarak kabul edilmesi için “bağdaşıklık, tutarlılık, kabul edilebilirlik, durumsallık, bilgisellik,
amaçlılık ve metinlerarasılık” olmak üzere yedi metinsellik ölçütüne sahip olması gerektiğini belirtmiştir. Metinsellik ölçütleri ile ilgili çalışmaların genellikle edebî metinler ve ders kitapları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, sözlü ortamdan derlenen ağız metinleri üzerinde de metinsellik ölçütlerinin uygulanıp
uygulanamayacağını sorgulamaktır. Metinsellik ölçütlerine göre ağız
metinleri incelendiğinde bazı problemlerle karşılaşılacağı öngörülebilir.
Ağız metinlerinin sözlü ortamda derlenmesi sebebiyle anlamsal boşlukların bulunması, metinlerin elde edildiği çevrenin koşullarının belirsizliği doğrultusunda durumsallık ilkesinin doğru yorumlanamaması ihtimali vardır. Metin içinde başka bir metne gönderimin daha kısıtlı olması sebebi ile metinlerarasılık ilkesinin örnekleri yetersiz kalabilir. Metinlerde yöre ağzını temsil eden kelimelerin yoğun olarak kullanılmasının okuyucunun metni yanlış anlamlandırmasına yol açma ihtimali ile de kabul edilebilirlik
ve tutarlılık ilkelerinin tam anlamıyla sorgulanamama durumu oluşabilir.
Bu çalışmada söz konusu olasılıkları araştırmak üzere örnek olarak Necati Demir’in “Trabzon ve Yöresi Ağızları” adlı eserinden, her bölgeden seçilmiş metinler incelenmiştir. Sonuçta bağdaşıklık, tutarlılık, amaçlılık, bilgi vericilik ve kabul edilebilirlik gibi metinsellik ölçütlerinin ağız metinleri üzerinde incelenebileceği; durumsallık ve metinlerarasılık ölçütlerinin ise daha sınırlı bir biçimde ele alınabileceği görüşüne varılmıştır. Buradan hareketle metinsellik ölçütlerinin ağız metinleri üzerinde uygulanabilirliğinin gösterilebileceği, farklı yörelerden alınacak metinlerden çıkacak sonuçların karşılaştırmalar yapmaya ve bu metinlerin niteliği konusunda değerlendirmelere imkân verebileceği düşünülmüştür.
Metindilbilim, metin kavramını ve metne dair olan her türlü metin
çözümlemesini içine alacak çalışmalardan oluşan bir alandır. Beaugrande ve Dressler (1981), bir metnin metin olarak kabul edilmesi için “bağdaşıklık, tutarlılık, kabul edilebilirlik, durumsallık, bilgisellik, amaçlılık ve metinlerarasılık” olmak üzere yedi metinsellik ölçütüne sahip olması gerektiğini belirtmiştir. Metinsellik ölçütleri ile ilgili çalışmaların genellikle edebî metinler ve ders kitapları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, sözlü ortamdan derlenen ağız metinleri üzerinde de metinsellik ölçütlerinin uygulanıp
uygulanamayacağını sorgulamaktır. Metinsellik ölçütlerine göre ağız
metinleri incelendiğinde bazı problemlerle karşılaşılacağı öngörülebilir.
Ağız metinlerinin sözlü ortamda derlenmesi sebebiyle anlamsal boşlukların bulunması, metinlerin elde edildiği çevrenin koşullarının belirsizliği doğrultusunda durumsallık ilkesinin doğru yorumlanamaması ihtimali vardır. Metin içinde başka bir metne gönderimin daha kısıtlı olması sebebi ile metinlerarasılık ilkesinin örnekleri yetersiz kalabilir. Metinlerde yöre ağzını temsil eden kelimelerin yoğun olarak kullanılmasının okuyucunun
metni yanlış anlamlandırmasına yol açma ihtimali ile de kabul edilebilirlik ve tutarlılık ilkelerinin tam anlamıyla sorgulanamama durumu oluşabilir.
Bu çalışmada söz konusu olasılıkları araştırmak üzere örnek olarak Necati Demir’in “Trabzon ve Yöresi Ağızları” adlı eserinden, her bölgeden seçilmiş metinler incelenmiştir. Sonuçta bağdaşıklık, tutarlılık, amaçlılık, bilgi vericilik ve kabul edilebilirlik gibi metinsellik ölçütlerinin ağız metinleri üzerinde incelenebileceği; durumsallık ve metinlerarasılık ölçütlerinin ise daha sınırlı bir biçimde ele alınabileceği görüşüne varılmıştır. Buradan hareketle metinsellik ölçütlerinin ağız metinleri üzerinde uygulanabilirliğinin gösterilebileceği, farklı yörelerden alınacak metinlerden çıkacak sonuçların karşılaştırmalar yapmaya ve bu metinlerin niteliği konusunda değerlendirmelere imkân verebileceği düşünülmüştür.