Akademik Veri Yönetim Sistemi
8 KASIM DÜNYA ŞEHİRCİLİK GÜNÜ 48. KOLOKYUMU, Antalya, Türkiye, 7 - 09 Kasım 2024
Geçmiş dönemde ve günümüzde kentler, ekonomik krizler, savaşlar, sosyal adaletsizlikler ve iklim değişikliği gibi karmaşık ve yıkıcı sorunlarla karşı karşıyadır. Bu bağlamda, kentlerin karşılaştığı sorunları anlamak ve çözüm üretmek amacıyla kentkırım (urbicide) kavramı geliştirilmiştir. Bu kavram, kentsel alanların ve toplumların fiziksel ve sosyal yapılarının kasıtlı olarak tahrip edilmesini ifade eder. Başlangıçta sosyal bilimlerde ele alınan kavram, günümüzde kentsel çalışmaların da önemli bir konusu haline gelmiştir. Literatürde tarihi, doğal, antropik ve sembolik kentkırım türleri bulunmakta olup, bu çalışma antropik kentkırım örneği olarak Kraków kenti üzerine odaklanmaktadır.
Kraków, 1939-1945 yılları arasında gerçekleşen 2.
Dünya Savaşı sırasında Polonya'nın işgali ile büyük bir yıkıma uğramıştır. Bu
dönemde kentin fiziksel, ekonomik ve sosyal yapısı ciddi zararlar görmüştür.
Yahudi nüfusunun kentten zorla çıkarılması ve gettoların kurulması, Nazi
Almanyası'nın "Kentin Almanlaştırılması" politikası doğrultusunda
gerçekleştirilmiştir. Alman mimar ve şehir plancıları tarafından hazırlanan
planlarla desteklenen bu süreçte, kentteki binalar, sokaklar ve meydanlar
yeniden adlandırılarak kentin kolektif hafızasına ve sosyal dokusuna büyük
zararlar verilmiştir.
Bu araştırmanın amacı, Kraków kentinin savaş
dönemi kentsel gelişim dinamiklerini ve savaş sonrası yeniden inşa sürecini
kentkırım (urbicide) kavramı çerçevesinde incelemektir. Aynı zamanda çalışma
kapsamında, savaşın bıraktığı mekânsal izler ve bu izlerin kentin bir çekim
noktası haline gelmesine nasıl katkıda bulunduğu, kent planlama süreçlerinin bu
süreçlere nasıl etki ettiği araştırılmıştır.
Kraków kentinin 2. Dünya Savaşı süreci ve
sonrasında maruz kaldığı kentsel değişimleri kentkırım (urbicide) kavramı
çerçevesinde değerlendiren bu çalışma; literatür araştırması ve alan çalışması
şeklinde iki aşamalı gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın ilk aşaması, kentkırım
(urbicide) kavramının teorik çerçevesini oluşturmayı hedefleyen kapsamlı bir
literatür araştırmasıdır. Bu kapsamda, kentsel yıkımın tarihi, doğal, antropik
ve sembolik türleri incelenmiş, bu türlerin kentsel çalışmalardaki yeri ve
önemi değerlendirilmiştir. Kraków kentinde savaş sırasında ve sonrasında
yaşanan olaylar, bu olayların kentin kolektif hafızası üzerindeki etkisi gibi
konular da literatürdeki çalışmalar ışığında ele alınmıştır. İkinci aşamada,
Kraków kenti özelinde gerçekleştirilen alan çalışması yer almaktadır. Bu
çalışma, kentin mekânsal yapısının detaylı bir analizini içermektedir. Mekânsal
yapının analizi için yapılan bu irdelemeler; kentin tarihine yönelik literatür
araştırmasının yanı sıra tarihsel dokümanlar, haritalar, fotoğraf arşivleri ve
gözlem ile gerçekleştirilmiştir. 2. Dünya Savaşı dönemi ve sonrasında Kraków’da
gerçekleştirilen şehir planlarına ilişkin dokümanlar, haritalar ve arşiv
belgeleri incelenmiştir. Bu dokümanlar, savaş öncesi, sırası ve sonrası
dönemdeki kentsel değişimlerin ve müdahalelerin izlenmesine olanak sağlamıştır.
Mekansal analiz ve haritalandırma çalışmalarında ise Kraków'un tarihi merkezi
(Old Town), Yahudi Gettoları olan Kazimierz ve Podgorze bölgeleri üzerinde
yoğunlaşılmıştır. Bu bölgelerdeki mekânsal değişimler, savaş dönemi ve sonrası
izlerin tespiti amacıyla haritalandırılmıştır. Bu süreçte, savaşın fiziksel
izleri (yıkılmış binalar, yeniden yapılandırılmış alanlar, anıtlar vb.) ve
sosyal izler (toplulukların dağılımı vb.) detaylı bir şekilde analiz
edilmiştir. Son olarak savaş dönemi ile ilgili önemli olayların hatırlanmasını
sağlayan hafıza mekanları (anıtlar, müzeler, tarihi yerler vb.) belirlenerek bu
mekanların kentteki toplumsal ve kültürel etkileri incelenmiştir. Bu inceleme,
mekânların kolektif hafızayı nasıl şekillendirdiğini ve kentin bu izleri nasıl
koruduğunu anlamayı amaçlamaktadır.
Elde edilen veriler, kentkırım (urbicide) kavramı
çerçevesinde analiz edilmiş ve Kraków'un savaş sonrası kentsel gelişim
dinamiklerine ve planlama süreçlerine yönelik yeni bir bakış açısı sunmuştur.
Bu bağlamda, mekânsal değişimlerin ve hafıza mekanlarının kent kimliği
üzerindeki etkileri değerlendirilmiş, kentin tarihsel travmalarla nasıl başa
çıktığı ve bu süreçlerin modern kent planlama politikalarına nasıl yansıdığı
tartışılmıştır. Çalışmanın dikkate değer bir katkısı, kentkırım (urbicide)
kavramının yeni bir yorumu olan ve yıkıcı olayların kentler üzerinde bıraktığı
olumsuz etkilerin pozitif bir dönüşümle yeniden yapılandırılmasını ifade eden
"kent(k)ırım (u(n)rbicide)" kavramıdır. Kraków örneğinde,
u(n)rbicide, şehrin II. Dünya Savaşı sırasında Nazi işgalinin yıkıcı etkilerine
rağmen, bu dönemin izlerini kültürel ve tarihi mirasa dönüştürerek şehri büyük
bir turistik ve kültürel merkez haline getirme sürecini ifade etmektedir. Bu
kavram, sadece Kraków için değil, benzer deneyimler yaşamış diğer kentler için
de yeni bir perspektif sunmaktadır.
Anahtar kelime: Kentkırım (urbicide), kentsel gelişme, kentsel yıkım, savaş, kolektif hafıza