Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslar Arası Katılımlı 74. Jeoloji Kurultayı, Ankara, Türkiye, 11 - 15 Nisan 2022, ss.1
Karstik arazi şekillerinden biri olan dolinler, genellikle yüzey ve yeraltı sularının başlıca karbonatlı kayaçları çözmesi sonucunda oluşan açık/kapalı çöküntülerdir. Genellikle dairesel/konik şekilli ve çapları birkaç metreden birkaç yüz metreye kadar değişebilen dolinler, hidrojeolojik olarak da yüzey suları için potansiyel kaçış yolları olarak kabul edilmektedir. Dolinler, zemin yüzeyinin aşınması, sarkması, yayılması ve çökmesi gibi çeşitli süreçlerin sonucunda meydana gelmektedir. Bu tür yapıların bulunduğu ortam, ani bir şekilde çökeldiğinden dolayı çevrede bulunan yerleşim yerleri ve canlılar için tehlikeler arz edebilmektedirler. Bu nedenle oluşabilecek çeşitli tehlikelerin önüne geçmek için bu karstik alanların yerleri önceden belirlenmelidir. Dolinlerin morfolojik özellikleri genel hatlarıyla yüzeysel gözlemlerle tespit edilebilmektedir. Ancak bu gibi karstik oluşumların iç yapısını ortaya çıkarmak için sadece yüzeysel çalışmalar yeterli olmamaktadır. Günümüzde, dolinlerin yeraltı geometrisinin karakterize edilmesinde, jeofizik yöntemlerden Elektrik Rezistivite Tomografi (ERT), Yer Radarı, Sismik Kırılma Tomografi ve Doğal Potansiyel yöntemleri oldukça başarılı sonuçlar vermektedirler.
Dolinleri araştırmak için Şahinkaya Üyesi Çalköy (Trabzon/Türkiye) üzerinde yürütülen bir proje kapsamında birçok jeofizik yöntem kullanılacak olup, ilk etapta ERT ölçümleri alınmış ve elde edilen ilk bulgular bu çalışmada sunulmaktadır. Çalışma alanı, Trabzon ili Düzköy ilçesine bağlı Çayırbağı ile Çalköy mahalleleri arasında kalan Kayaüstü Mezrası’nda yüzeyleyen Şahinkaya Üyesi üzerinde yer almaktadır. Bu üyenin litolojisi; kumlu, lito-biyoklastlı bileşenler, yer yer kırmızımsı renkli kireçtaşı ve kumlu kireçtaşlarından oluşmaktadır. Önceki jeolojik çalışmalarda, bölgede karstlaşma sonucunda oluşan, boyutları 4-55 m arasında değişebilen dolin ve karstik boşlukların olduğu ifade edilmektedir. Buna yönelik olarak arazinin yüzey morfolojisi dikkate alınarak, 300 m uzunluğunda KB-GD yönlü 7 ve bu profillere dik olarak 400 m uzunluğunda KD-GB yönlü 3 profil belirlenmiştir. Bu profiller üzerinde farklı dizilimler (Wenner, Schlumberger ve Dipol-Dipol) kullanılarak ERT verileri toplanmış ve ölçüm profillerine ait 2 boyutlu görünür özdirenç kesitleri elde edilmiştir. Bu kesitler ters çözüm yaklaşımı ile değerlendirilerek, ölçü alınan profillerin 2B ve 3B özdirenç dağılımları ortaya çıkarılmıştır. Çalışma alanındaki KB-GD yönlü profillerde yaklaşık 55 m derinliğe kadar yayılan, ilk profilden son profile doğru gidildikçe ise GD yönüne doğru eğilim gösteren çok düşük öz dirençli bir zonun, dolini temsil ettiği düşünülmektedir. Sonuç olarak, yüzeyden gözlemlenen dolinlerin iç yapılarının, derine doğru düşey/yanal yöndeki yayılımı ve şekli başarılı bir şekilde gözlemlenmiştir.
Bu çalışma 121Y413 numaralı TÜBİTAK projesi tarafından desteklenmektedir.