İntrapartum Elektronik Fetal Monitorisazyon Uygulaması ve Bu Uygulamada Sağlık Profesyonellerinin  Sorumlulukları

Özet

Elektronik Fetal Monitorisazyon (EFM); elektronik yoldan  myometrium kasılmaları ile fetal  kalp hızının (FKH) senkron  olarak yazdırılmasıdır. İntrapartum  EFM; fetusun iyilik halinin  değerlendirilmesinde  en sık kullanılan obstetrik uygulamalardan biridir. Bu derlemenin  amacı, doğum eyleminde  yaygın uygulanan EFM’nin;  çeşitleri ve uygulanma sıklığı, 4 temel örüntüsü, FKH traseleri için üç kategorili sınıflama sistemi ve  bu sisteme göre fetusun izlemi hakkında  bilgi vermek  ve EFM uygulamalarında sağlık profesyonellerinin (ebe, doğum hekimi gibi)  temel sorumluluklarını ortaya koymaktır. Veriler; ULAKBİM, Cochrane Library,  Pubmed ve Google Scholar gibi  çevrimiçi veri tabanlarından ve kitaplardan elde edilmiştir.

EFM ile; fetusta  olası bir hipoksi durumu erkenden belirlenip,  gerekli bakım ve tedavi hizmetleri yapılarak  neonatal sekellerin ve ölümlerin önlenmesi amaçlanmaktadır.  EFM’nin sağlıklı fetusları belirlemede pozitif tahmini değeri  ve sensivitesi çok yüksek iken; asfiktik fetusları belirlemede  bu değer  o kadar yüksek değildir.  Bu sebeple, asfiksi riski taşıyan fetuslarda EFM ile birlikte   umblikal arter   ve  fetal scalp pH gibi doğurulayıcı testlerin birlikte uygulanması önerilmektedir. Sık  olarak eksternal (annenin karın duvarından) olarak uygulanan EFM,  obez gibi subkutan dokunun kalın olduğu gebelerde  internal (direkt fetusdan) olarak ta uygulanmaktadır.  Uygulama sıklığı; düşük riskli gebeliklerde “aralıklı” iken, yüksek riskli gebeliklerde  “sürekli” EFM şeklindedir. Sürekli EFM’nin fetüsü yakın takip edip, riskli durumu erken saptayabilme gibi  olumlu etkisinin yanında; müdahaleli ve sezaryenla doğum gibi  olumsuz etkileri   vardır.  Alfirevic  ve ark. (2013)’nın  37.000’den fazla kadınla  yaptığı  randomize kontrollü çalışmasında, sürekli  EFM,  aralıklı EFM  ve    aralıklı oskültasyon ile izlenen üç grupta;    perinatal ölüm ve serebral palsy oranlarında  gruplararası  bir fark olmadığı, sürekli EFM uygulanan grupta neonatal konvülsiyon  riskinin azaldığı,  ancak sezaryenle doğum riskinin arttığı saptanmıştır. Amerikan Obstetrisyen ve Jinekologlar Birliği (ACOG), düşük riskli gebelerde sürekli EFM’nin kullanılmamasını, hatta aralıklı oskültasyon yönteminin uygun ve güvenli alternatif olduğunu belirtmektedir. 

Sağlık profesyonelleri arasında EFM’ye  yönelik; FKH tiplerinin yorumlanması, yorumların tekrarlanabilirliği, anormal ve aradaki sonuçların yönetim algoritmaları konusunda  tartışmalar vardır.  2008 yılında Ulusal Çocuk Sağlığı ve İnsan Gelişim Enstitüsü, ACOG ve Maternal-Fetal Tıp Cemiyeti; EFM’nin tanımı ve  yorumlanması konusunda işbirliği yapmışlardır. Buna göre FKH trasesini  doğru yorumlayabilmek için;  “bazal FKH, akselerasyon, deselerasyon ve variabilite”   olmak üzere dört  patern  temel ölçüt olarak ele alınmıştır.  ACOG 2009 yılında, bu ölçütlere göre yorumlanan  FKH traselerinin, standardize  değerlendirilmesi için “3 kategorili  sınıflama” sistemi  oluşturmuştur. Bu kategorik sınıflamaya göre; Kategori 1’de FKH traseleri “normal” kabul edilir ve özellikli bir önlem gerektirmez. Kategori 2’de  FKH  traseleri, “arada /şüpheli”  değerlendirilip  yakın izlem gerektirirken,  Kategori  3’te traseler “anormal” kabul edilip,  acil fetal resüstasyon ve doğum planlaması  gerektirmektedir.  

EFM’nin etkinliği; trasede FKH’nın tüm  örüntüleriyle birlikte iyi yorumlanmasına ve bu yorum parelelinde  standarize edilmiş kategorik protokollerle  fetüsun izlenmesine ve doğumun yönetimine  bağlıdır.  intrapartum EFM konusunda sağlık personelinin;   bu yöntemi uygulama, traseyi yorumlama, fetusu izlem ve takipte, gebenin bakım ve tedavisinde, ekip içi bilgi ve iletişim sağlamada ve    kadını /aileyi bilgilendirmede önemli sorumlulukları vardır. Ebe ve doğum hekimi başta olmak üzere, doğum hizmeti veren sağlık profesyonellerinin EFM konusunda bilgi ve beceri yönünden   güçlendirilmesi;  bakımın kalitesinin artmasına, hızlı karar  verilip  tedavi ve izlemin zamanında yapılmasına,  malpraktislerin önlenmesine, neonatal komplikasyon ve ölümlerin azalmasına ve de anne-yenidoğan sağlığının yükseltilmesine önemli katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler: İntrapartum, Fetal Kalp Hızı, Elektronik  Fetal Monitorisazyon, Üç Kategorili Sınıflama,   Sağlık Profesyonelleri