Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Katılımlı 76. Türkiye Jeoloji Kurultayı , Ankara, Türkiye, 15 Nisan - 19 Haziran 2024, ss.239
Düzköy (Trabzon) ilçesine bağlı Çayırbağı-Çalköy mahalleleri arasında bulunan Şahinkaya Üyesi’ni oluşturan neritik kireçtaşlarının karstlaşması sonucunda bölgede; dolinler, karstik boşluklar ve içerisinde de bir yeraltı ırmağı akan Çal Mağarası oluşmuştur. Bu çalışmada, Çal Mağarası ve mağarayı beslediği düşünülen sulardan alınan örneklerin hidrojeokimyasal özelliklerinin belirlenmesi ve olası kökenlerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, Nisan-2022, Eylül-2022 ve Nisan-2023 dönemlerinde Çal Mağarası’nın içinden geçen yeraltı ırmağı ve yüzey sularından olmak üzere toplam 9 noktadan su örneklemesi yapılmıştır. Alınan örnekler üzerinde majör anyon-katyon ve iz element analizleri yapılmıştır. Elde edilen Elektriksel İletkenlik (EC) değerleri Nisan-2022’de 108.3-338 μS/cm, Eylül-2022’de, 162.1-277 μS/cm ve Nisan-2023’de 124,8-283 μS/cm arasında değiştiği belirlenmiştir. Elektriksel İletkenlik (EC) değerlerinin İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında (İTASH) yönetmeliğe (TSE 266, 2005) göre değerlendirildiğinde, bu suların standartta belirtilen sınır değerler içerisinde kaldığı tespit edilmiştir. Ayrıca, Doymuş Oksijen (DO) değerlerine göre tüm suların, birinci sınıfta olduğu tespit edilmiştir. Majör anyon-katyon analiz sonuçları İTASH yönetmeliğine göre değerlendirildiğinde, su örneklerinin tüm parametreler açısından standartta belirtilen sınır değerler içerisinde kaldığı tespit edilmiştir. İlaveten, Dünya Sağlık Örgütü’ne göre majör anyon-katyon analiz sonuçlarına göre, Cl- hariç tüm parametrelerinin standartta belirtilen sınır değerler içerisinde olduğu görülmüştür. Schoeller grafiklerinde analiz sonuçlarını birleştiren doğruların birbirine yaklaşık paralellik göstermesi suların aynı jeolojik formasyonlardan beslendiğini gösterir. Piper diyagramlarına göre suların Ca-HCO3 su tipinde olduğu belirlenmiştir. İz element analiz sonuçlarında tüm sulardaki B değerinin İTASH yönetmeliğinde tanımlanan sınır değerin üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Dördüncü ve altıncı noktalardan alınan sulardaki Fe içeriğinin Nisan-2023’de bu yönetmelikte belirtilen sınırları aştığı gözlenirken, diğer tüm numunelerin iz element içeriklerinin İTASH yönetmeliğine ve Dünya Sağlık Örgütü’ne göre tanımlanan sınır değerler içerisinde olduğu belirlenmiştir. İz element içerikleri Yüzeysel Su Kalitesi Yönetmeliği’ne (2021) göre değerlendirildiğinde, tüm su örneklerindeki Se ve Mn değerlerinin yönetmelikte belirtilen sınır değerleri içerisinde olduğu görülmektedir. Çalışma sonucunda; Çal Mağarası içerisinden akmakta olan yeraltı ırmağı ile yüzey sularının aynı formasyondan beslendiği ve suların Ca-HCO3 tipinde sular olduğu belirlenmişitir.
Bu çalışma, TÜBİTAK 121Y413 ve KTÜ-BAP FDK-2022-10235 projeleri tarafından desteklenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Çal Mağarası, hidrojeokimya, karst