Akademik Veri Yönetim Sistemi
8th International ICONTECH CONGRESS on Innovative Surveys in Positive Sciences, Baku, Azerbaycan, 16 - 18 Mart 2024, ss.467-476
Klinikte kullanılan ilaçlar çeşitli tür ve şiddette yan etkilere neden olabilirler. Bu etkilerden ciddi advers reaksiyon kategorisine girenler kritik olup farmakovijilans bildirimi yapılması gerekenlerdir. Son yıllarda bazı ilaçların kullanımında dikkat çeken önemli bir ciddi advers reaksiyon antifosfolipid sendromudur (AFS). Bu sendrom, sistemik lupus eritematozusa (SLE) benzer klinik özelliklere sahip otoimmün kaynaklı bir hastalık olup ilaç kullanımı ile de ortaya çıkabilmektedir. Çalışmanın amacı, AFS indüksiyonu ile ilişkilendirilen ilaçların güncel derlemesi ve değerlendirilmesidir. Veri tabanı olarak PubMed® ve Clinical Key® kullanıldı; ‘‘antifosfolipid sendrom’’, ‘‘antifosfolipid antikor’’, ‘‘farmakovijilans’’, ‘‘ilaç’’, ‘‘vasküler tromboz’’ anahtar kelimeleri ile vaka raporları ve derleme yayınların taraması yapıldı. Farmakovijilans veri tabanları ve olgu raporlarındaki pozitif antifosfolipid antikor (aPLA) bulguları SLE, lupus benzeri sendrom veya AFS olarak tanımlanabilmektedir. Bu çalışma kapsamındaki taramada 1995-2023 yıllar arasında ilaç kullanımına bağlı gelişen AFS olarak raporlanan 30 vaka ve bir derleme yayın değerlendirildi. Antiaritmik (prokainamid), antihipertansif (hidralazin), antipsikotik (klorpromazin), kemoterapötik (sülfasalazin, minosiklin, ko-trimaksazol, interferon-alfa/ribavirin), kontraseptif (desogestrel/etinil estradiol, etinil estradiol/gestoden, etonogestrel/etinil estradiol, drospirenon/etinil estradiol), antihipertiroidal (propiltiyourasil), aromataz inhibitörü (anastrazol), bifosfonat (alendronik asit), hemostatik (romiplostim eltrombopag), immunomodülatör (talidomid), non-steroidal antienflamatuvar (rofekoksib), biyolojik ajanlar (interferon-α, interlökin-beta-1a, etanersept, adalimumab, pembrolizumab, rituksimab ipilimumab/nivolumab) ve sisteamin gibi ilaçların reversible veya irreversible AFS’ye neden olduğu bilgisine erişildi. 2000-2021 yılları arasında kaydı tutulan (VigiBase®) ilaçla indüklenen AFS vakalarının değerlendirildiği derleme çalışmasında vakaların %66,3’ünde şiddetli advers etkiler görüldüğü (%8,4’ü hayatı tehdit edici nitelikte), ortalama %2,5’inin ise ölümle sonuçlandığı bildirilmektedir. Sonuç olarak, çok geniş yelpazedeki ilaçlar ve ilaç grupları AFS indüksiyonuna neden olmaktadır. Mortaliteye de neden olabilen bu advers etki ile ilişkilendirilen ilaçların bilinmesi, farmakovijilans raporlanması ve klinik süreçlerinin takibi kritik bir durumdur. Sağlık profesyonellerinin ve araştırmacıların ilaç kullanımıyla indüklenen AFS ile ilgili farkındalığının arttırılması klinik tanı ve tedavi için önemlidir.
Anahtar kelimeler: Antifosfolipid sendrom, antifosfolipid antikor, farmakovijilans, ilaç, vasküler
tromboz.