Akademik Veri Yönetim Sistemi
22.Ulusal Bölge Bilimi ve Bölge Planlama Kongresi, Samsun, Türkiye, 8 - 10 Haziran 2023, ss.84-85
Kırsal yerleşmeler coğrafi, ekonomik, sosyal ve demografik yapıları bağlamından kentlerden farklılaşmakta ve sahip oldukları geleneksel yerleşim karakteri ile özgün bir doku ortaya koymaktadırlar. Temelde kırsal yerleşmelerin özgünlüğü, yerleşim ölçeği ve bulundukları bölgenin arazi kullanımına bağlı olarak şekillenmektedir. Kırsal yerleşmeler; coğrafi özellikleri, iklim, büyüklük, bağlam ve karakter itibari ile çeşitlilik göstermekte ve bu çeşitlilik sonucunda o yerleşmenin dokusu ortaya çıkmaktadır. Yerleşme dokuları üzerinden yapılacak değerlendirmelerde, kırsal yerleşmelerin morfolojik yapılarının da birbirinden ayrıştığını söylemek mümkündür. Kırsal yerleşme dokularına ilişkin geliştirilen tipolojik yaklaşımların temelini toplu ve dağınık yerleşimler oluşturmaktadır. Toplu yerleşim türü, yoğunluğu yüksek ve yapılar arasındaki mesafenin az olduğu kompakt bir yerleşim desenini tariflemektedir. Dağınık yerleşimler ise yoğunluğun daha az ancak yapılar arası mesafenin daha fazla olduğu, genellikle engebeli arazilerde ortaya çıkan bir yerleşim türüdür. Bu temel yaklaşım; binaların konumları, aralarındaki mesafe ve yoğunluk durumları dikkate alınarak ortaya konulmuştur. Kırsala dair yerleşme dokusunun ortaya çıkmasında yalnızca binaların yoğunluğu, konumu ve aralarındaki mesafe gibi ölçütlerin ele alınması oldukça kısıtlı görülmektedir. Bunun yanında yerleşme dokusuna dair çalışmaların zaman içerisinde farklılaştığı ve kırsal yerleşim dokularının sınıflandırılmasına ilişkin çalışmaların çeşitlilik gösterdiği gözlemlenmiştir. Bu çalışmanın amacı ise, kırsal yerleşme dokusuna ilişkin tipolojilerin meydana gelmesinde rol oynayan temel kriterleri çok yönlü bir perspektif ile değerlendirmektir. Bu noktada kırsal coğrafyaya ve yerleşim tipolojilerine dair bilimsel yazın taranmış, bu taramanın çıktısı olarak kuramsal/kavramsal bakış açıları ortaya konulmuş ve metodolojik olarak çeşitlenen göstergeler tespit edilmiştir. Tespit edilen göstergeler, belirlenen kırsal yerleşme tipolojileri bağlamında değerlendirilerek Türkiye’deki çeşitli bölgelerde ve farklı coğrafyalarda yer alan kırsal yerleşmelerin karakteristik dokuları ile örneklendirilmiştir. Kırsal yerleşim dokusuna ilişkin tipolojilerin kamusal mekânların dağılımı, parsel deseni ve mekânsal organizasyonu bağlamında tartışılmasının yanı sıra kırsalın sosyal yapısı bağlamında da yarattığı etkilerin tartışılması öngörülmüştür. Kırsal alanların sürdürülebilir bir şekilde geliştirilmesinde etkin bir rol oynayacak olan yerleşme dokusu ve bu dokunun farklı boyut ve göstergelerle ele alınması, kırsal yerleşim karakterinin korunmasına katkı sağlayacaktır. Kırsal yerleşme doku tipolojilerinin oluşmasına etki eden göstergelerin belirlenmesi ve bu tipolojileri çok yönlü bir boyutta ele alma çabası, yeni oluşturulacak gelişim stratejilerine, planlara ve tasarım kararlarına yön verilmesi bakımından ise oldukça önemli görülmektedir.