Akademik Veri Yönetim Sistemi
Ekonomi Yazıları (Prof. Dr. Ferhat Erari’nin Anısına), Prof. Dr. Nihal Yayla, Editör, Denizli Üniversitesi, Denizli, ss.98-114, 2010
1980’li yıllarla birlikte uluslararası sermaye hareketlerinde gerçekleşen serbestleşmeler ödemeler dengesi konusunun ön plana çıkmasına neden olmuştur. Milli gelir, döviz kuru ve gelir dağılımı gibi ekonomik değişkenler ödemeler bilançosuyla yakından ilişkili olduğundan, ödemeler dengesinde meydana gelen bir değişme ülke ekonomisinde önemli sayılabilecek bozulmalara ya da iyileşmelere neden olabilecektir. Ekonomideki mal, hizmet ve karşılıksız transferleri gösteren cari işlemler dengesinin seyri her şeyden önce ülkenin dış ekonomik ilişkilerini göstermesi açısından önemlidir. Özellikle son yirmi yıl içerisinde dış ticaret ve uluslararası sermaye hareketlerinde gerçekleşen serbestleşmeler dünya ekonomilerini daha sıkı iş birlikleri içine sokmuştur. Bu bağlamda, ülkenin dış ekonomik ilişkilerinin ayrıntılı olarak incelenmesinde ve olası sorunların önceden tespitinde cari işlemler hesabı önemli bir rol oynamaya başlamıştır. Bunun yanında ülke ekonomilerinin karşılaştırılmasında cari işlemler dengesinin milli gelire oranı sıkça kullanılan göstergelerden biridir. Ayrıca diğer ülkelerle kıyaslama yapılmasına imkan vermesi açısından cari işlemler dengesinin seyri ayrıca önem arz etmektedir.
Son yıllarda cari işlemler açığına bağlı olarak yaşanan ekonomik krizler cari işlemler dengesine olan ilginin daha da artmasına neden olmuştur. Yaşanan bu krizler cari işlemler dengesinin bir finansal kriz göstergesi olarak kullanılabileceği savını güçlendirmiştir. Ayrıca 90’lı yıllarda gerçekleşen Doğu Asya ve Latin Amerika krizlerinin yüksek oranlı cari açıklarla ilişkilendirilmesi, cari açığın büyüklüğünün yanında sürdürülebilirliğinin de sorgulanmasına yol açmıştır. Buna karşın 1980’li yıllardan itibaren uzun süreli ve yüksek oranlı dış açık veren Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ekonomisinin halen cari denge kaynaklı bir krize neden olmaması cari dengenin sürdürülebilirliğine yönelik çalışmalar olan ilgiyi artırmıştır. Türkiye ekonomisi 24 Ocak 1980 kararları daha sonra 1989 yılında sermaye hareketlerinin serbestleşmesiyle dışa açık bir ekonomi konumuna gelmiş ve cari işlemler dengesinin seyri önem kazanmıştır.
Altı bölümden oluşan bu çalışmada 1980 döneminden itibaren Türkiye’deki cari işlemler dengesinin seyri çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde, cari işlemler dengesinin tanımı ve alt kalemleri hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde, 1980 sonrası cari işlemler dengesinin seyri; dördüncü bölümde, cari işlemler dengesi ve bazı makro ekonomik değişkenler arasındaki ilişkiler tablo ve grafikler yardımıyla açıklanmıştır. Beşinci bölümde, cari işlemler dengesinin sürdürülebilirliği incelenmiş, altıncı bölümde genel değerlendirme ve sonuca yer verilmiştir.