Pazar Yeri Yerseçim-Planlama-Tasarım Ölçütleri ve COVID-19 Sonrası İçin Bir Ön Değerlendirme


Ceylan B., Erdoğan A.

PLANLAMA-PLANNING, cilt.33, sa.1, ss.16-39, 2023 (ESCI)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 33 Sayı: 1
  • Basım Tarihi: 2023
  • Doi Numarası: 10.14744/planlama.2022.98216
  • Dergi Adı: PLANLAMA-PLANNING
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Emerging Sources Citation Index (ESCI), TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.16-39
  • Karadeniz Teknik Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Tarım devrimi ile başlayan yerleşik hayatla birlikte insanların artık ürünlerini ihtiyaç duydukları başka mallarla değiştirme gereksinimi ortaya çıkmıştır. Bu geleneğin yerleşimlerde meydana getirdiği, alıcı ve satıcıları buluşturan ilk ticaret yerleri ise pazarlar olmuştur. Bir yörenin kültüründe ve günlük yaşamında geçmişten günümüze en önemli kamusal mekânlardan biri olmaları itibariyle pazarların varlıklarını sorunsuz sürdürebilmeleri, bulundukları zamanın koşullarına uygun biçimde konumlanmalarını, planlanmalarını ve tasarlanmalarını gerektirir. Aralık 2019’da, ilk vakaları-ironik şekilde-Çin’in Wuhan kentindeki bir canlı hayvan ve deniz ürünleri toptancı hali çalışanlarında görülen ve hızla küresel bir salgına dönüşen COVID-19, özellikle kamusal açık mekânlar ile ticari kullanımları doğrudan etkileyerek günlük rutinlerimizi değiştirmiştir. Dolayısıyla, bu mekânlar ve kullanımlar, koronavirüs pandemi süreci ve sonrası dönem için “yeni normaller” ve “fiziksel mesafe kuralları” çerçevesinde yeniden ele alınmalıdır. COVID-19 sonrasına ait değerlendirmelerin de yer aldığı bu çalışmada, Türkiye’de sosyal yaşama dair önemli bir kamusal-ticari kullanım olan pazar yerlerinin yerseçimi, planlama ve tasarımına yönelik bir ölçütler bütününe ulaşmak amaçlanmıştır. Bu kapsamda yapılan COVID-19 öncesi ve sürecine yönelik yazın, dünya pazarları ve mevzuat incelemeleri ile bir yerleşimde nüfusa etkin hizmet edebilecek pazarların yerseçimi, planlama ve tasarım ölçekleri itibariyle sahip olması gereken özellikler Pazar Yeri Planlama Tablosu (PYPT) ile ortaya konmuştur. Devamında, PYPT’nin sade bir versiyonu, orta ölçekli bir kentin pazar yerleri üzerinde test edilmiştir.

With the advent of agricultural revolution, sedentary lifestyle called for people to exchange their surplus goods in return for the others they need. In settlements, emerged by this tradition, bazaars became the first commercial places where the sellers and buyers meet. Being one of the most important public places in the culture and daily-life of a particular locality from past to present, it is essential for bazaars to be located, planned, and designed in line with the requirements of the time so that they sustain their existence properly. COVID-19, initial cases of which-ironically-were seen among the staff of a live-animal and seafood wholesale wet market in Wuhan, China in December 2019, shortly transformed into a global pandemic, changed our daily routines by directly affecting the use of especially open public spaces and commercial places. Thus, these spaces and land-uses need to be reconsidered in terms of the “new normals” and “physical distance rules” during and after the coronavirus pandemic. This study, which also includes evaluations for the post-COVID-19 period, aimed at a set of holistic criteria for the location-planning-design of bazaar places that are important for social life in Turkey regarding their public-commercial use. Accordingly, after examining the before and ongoing COVID-19 literature, world bazaars, and legislation; locational, planning, and design scale properties of bazaars that would effectively serve a local population are put forward by introducing the Bazaar Places Planning Table (BPPT). Subsequently, a simple version of BPPT is tested for bazaar places of a medium-scale city.