Akademik Veri Yönetim Sistemi
ART-SANAT, cilt.21, ss.467-501, 2024 (ESCI)
Osmanlı sanatının önemli tezyinat dallarından biri olan kalem işi, Anadolu genelinde sivil ve dinî mimari eserlerin süsleme programlarında sıklıkla kullanılmıştır. Bulunduğu coğrafyanın yerel özellikleri ile yapıldığı dönemin sanatsal anlayışına göre farklılaşan bu süslemeler, geç dönem Osmanlı sanatında yeni motiflerin, renklerin ve tekniklerin kullanımı ile bir dinamizm yaşamıştır. Batılı üslupların etkisiyle 18. yüzyıldan itibaren değişimin görüldüğü İstanbul’daki “başkent üslubu”, payitahtın sanatını sıkı takip eden Anadolu kentlerine de yayılmış ve birbirinden farklı şekillenen çeşitli “taşra üslupları”na sebep olmuştur.
Bu çalışmanın kapsamını Doğu Karadeniz Bölgesi’nin taşra özellikleri, dönemin ruhu, modası, sanat zevki ve beğenisi hakkında fikir veren Trabzon’daki Şalpazarı Doğancı Mahallesi Merkez Camii’nin (1871-1872) kalem işi süslemeleri oluşturmaktadır. Ayrıca Batılı üsluplarla kendi üslubunu sentezleyen Osmanlı sanatının geçirdiği değişimin kırsalda ne derece uygulanabildiği ve yerel sanatçıların camilerin iç mekân süslemelerini ne şekilde programladıkları gibi sorulara yanıt bulmak amaçlanmıştır. Cami genelinde sıva, ahşap ve taş malzemeye uygulanan ve nakkaşı bilinmeyen bu kalem işi süslemeler, motif dağarcığı, üslup özellikleri ve yapım teknikleri açısından irdelenmiştir.
Hand-Drawn, one of the most important decorative branches of Ottoman art, was frequently used in the ornamentation of civil and religious architectural works throughout Anatolia. These ornaments, which varied according to the local characteristics of the geography and the artistic understanding of the period in which they were created, experienced dynamism in late Ottoman art with the use of new motifs, colors, and techniques. Under the influence of Western styles, the “capital style” in Istanbul, which has been evolving since the 18th century, spread to Anatolian cities that closely followed the art of the capital, resulting in a variety of “provincial styles” that differed from one another.
Hand-Drawn ornaments of the Şalpazarı Doğancı Neighborhood Central Mosque (1871-72) in Trabzon, which give an idea
about the provincial characteristics of the Eastern Black Sea Region, the spirit, fashion, artistic taste, and appreciation
of the period, are included in the scope of this study. The study aims to answer questions such as to what extent the
changes in Ottoman art, which synthesized its style with Western styles, could be applied in the countryside and how
local artists programmed the interior decorations of mosques. These hand-drawn ornaments, which were applied to
the plaster, wood, and stone of the mosque, were analyzed in terms of motif range, stylistic features, and construction
techniques.