Akademik Veri Yönetim Sistemi
8 KASIM DÜNYA ŞEHİRCİLİK GÜNÜ 39. KOLOKYUMU, Trabzon, Türkiye, 5 - 08 Kasım 2015, ss.1-13
Bu bildiri bir ev inşaatında dört ay önce meydana gelen, Trabzon kenti Akyazı semtinde istinat duvarının çökmesinin tetiklediği toprak kaymasının yarattığı mesleki endişe üzerine hazırlanmıştır. Bu olay bir afet olarak tanımlanmamış ve kısa süre içerisinde kentin gündeminden kalkmıştır.
Dünyanın varoluşundan itibaren afetler vardır ve afetler tarih boyunca tüm çevreleri etkilemektedir. Meydana gelen olayların yarısından fazlası kısa zamanda unutulmakta olup kayıt dışı, farkına varılmayan veya önemsenmeyen gündelik yaşam içinde birçok afet yaşanmaktadır. Afetler, toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olaylar olarak tanımlanmaktadır (AFAD). Kentleşme oranının %70’e ulaştığı ülkemizde kentler afet bakımından yüksek oranda risk taşıyan yerlerdir. Örneğin, sadece deprem üzerinden yapılan bir tespitte, Türkiye’de nüfusun %98 ve ülke topraklarının %94’ü deprem riski taşımaktadır.
Günümüz kentlerinde hızlandırılmış yapılaşma, planlama sürecindeki ve yapılaşma sürecindeki denetimsizlikler sonucunda kentli bireyler her gün, herhangi bir yerde ve günün herhangi bir zamanında karşılaşabilecekleri afetlerle birlikte yaşamlarını sürdürmektedirler. Doğal ve yapay olayların, şehirsel alanlarda ortaya çıkması sonucu oluşan afet durumunda can ve mal kaybı meydana gelmekte, plansız ve denetimsiz alanların yoğunluğuna bağlı olarak sorunlar çeşitlenmektedir. Gündelik afetler yerleşmelerin her bölgesinde meydana gelen, yeni yapılaşmaya açılmış ya da eşik zorlamalarının olduğu alanlarda ya da uzun süre önce yapılaşmış alanlarda ve planlama yazınında eşik niteliği teşkil eden inşaat alanlarında, bir okulun bahçesinde veya bir yolda meydana gelebilir. Türkiye'deki afetlerin % 61'ini deprem, % 15'ini heyelan, % 14'ünü sel, % 5'ini kaya düşmesi,% 4'ünü yangın,% 1'ini çığ oluşturuyor.
Bu afetler hem yapılaşmış hem de doğal alanları etkiliyor. Kentlerde meydana gelen afetler genellikle düzensiz ve plansız yapılaşmalar, planlı alanlardaki denetimsizlikler, mühendislik tekniğindeki eksiklikler, vb. çeşitli nedenlerden kaynaklanıyor. Gündelik afetler küçük ölçekli olabildiği gibi bazen küçük bir alanda meydana gelip bütün kenti etkileyen şiddete sahip olabilmektedirler. Planlama yazınında yönetmeliklerde genel olarak afet kavramı ile açıklanan olayların afet niteliğine alınması kentlerde yetkili otoriteler (vali, il yönetimi) tarafından karar alınması esasına dayalıdır; bir olay ancak bu koşul ile afet kategorisinde değerlendirilir.
Gündelik afetler, küçük bir grubu etkileyen lokal olaylar olabildiği gibi küçük bir parselde meydana gelen bir istinat duvarı çökmesi gibi bölgesel ölçekte trafiği aksatan olaylara da dönüşebilmektedir. Bildiri kapsamında ‘gündelik afetler’ il yönetimince afet kararı alınmamış, şiddeti sebebi ve etkisi itibari ile afet kategorisine girmeyen olaylar olarak tanımlanmaktadır.
Bu çalışmada saha araştırması, tüm ülke genelinde özellikle yağış rejiminde sel ve heyelan gibi afetlerin en yoğun yaşandığı ve yoğun kentleşmenin görüldüğü Trabzon kentinde yapılmıştır. Kentte son 6 ayda gündelik afet olarak nitelendirilebilecek onlarca olay yaşanmıştır. Bu çalışmada, Akyazı semtindeki olayın yanı sıra sel, heyelan istinat duvarı çökmesi gibi incelenen diğer gündelik afetler; Sulaklı semti Şentürk Park Evleri istinat duvarı çökmesi, Çukurçayır Semti istinat duvarı çökmesi olaylarıdır.
Bu çalışmanın amacı gündelik afetlerin aktör merkezli (toplum, birey, uzman, otorite) bir analizini ortaya koymaktır. Bu bağlamda afete maruz kalan ve afetten etkilenen daha geniş çevredeki kentliler afetle ilgili yetki ve sorumluluğu bulunan otoriteler ülkemizde olduğu gibi her biri afet uzmanı olan vatandaşlar, afet konusunda çalışma yapan akademisyenler ve meslek odalarının görüş ve beklentileri alınmıştır. Bu çalışmayla afete karşı tepkileri, direnç düzeyleri ve afet sürecinden beklentileri belirlenmiştir.
Çalışma alanı olarak seçilen Trabzon ilinde son 6 ayda meydana gelen 3 olay yeri ve yakın çevresinde yaşayan insanlarla yapılan görüşmelerin yanı sıra bu süreçleri yöneten yerel ve merkezi bürokratlar ve kamu adına denetleyen meslek odası temsilcileri ve akademisyenler ile yarı biçimlendirilmiş anket yöntemi uygulanmıştır.
Gündelik afet kavramı sadece kaza veya münferit olay denemeyecek kadar önemli bir meseledir ve bu çalışmayla meslek alanımızda kavramın tartışılması ve yasa koyuculara yol gösterici olması amaçlanmaktadır.