DOĞA KARŞISINDA GILGAMIŞ DESTANI VE KUYUCAKLI YUSUF: VAHŞİ ADAM/DOĞA ADAMI ARKETİPİ OLARAK ENKİDU VE YUSUF

Özdemir Riganelis G.

Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, cilt.13, sa.29, ss.134-154, 2020 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 13 Sayı: 29
  • Basım Tarihi: 2020
  • Dergi Adı: Motif Akademi Halkbilimi Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.134-154
  • Karadeniz Teknik Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Dünyanın bilinen ilk uzun edebî metni Gılgamış Destanı, edebî metinlerin büyük çoğunluğuyla ilişkilendirilebilecek çok yönlü, doğurgan, anahtar bir kök metindir. Destanın dünyanın en eski medeniyetleri tarafından benimsenip yeni yorumlar eklenerek zenginleştirilen sembolik düzlemi oldukça zengin olan hikâyesi, insanlığın genetik olarak sahip olduğu zihinsel ve duygusal mekanizmayı ortaya koyan, bireysel ve toplumsal psikolojisinin özetini veren ilk arketipleri barındırır. Bu arketiplerin en önemlilerinden vahşi adam/doğa adamı arketipi yüzyıllar boyunca destan, masal, efsane ve tiyatrolarda kendine yer bulur ve Ortaçağ boyunca da tekrar edilip buradan hikâye ve romanlara ve yedinci sanatın doğuşuyla birlikte de filmlere aktarılır. Sabahattin Ali’nin 1937’de yayımlanan ve çoğunlukla destan türüyle ilişkilendirilen Kuyucaklı Yusuf romanındaki Yusuf’un destan kahramanına benzerliği dışında en çok vurgulanan özelliği, Berna Moran başta olmak üzere bazı araştırmacılarca soylu vahşi olarak değerlendirilmesidir. Romanın temelini oluşturan kişi olarak farklı bakış açılarıyla ele alınması, romantizmin doğa anlayışının doğurduğu soylu vahşi kavramı içine hapsedilmemesi gereken Yusuf, ilk örneği Gılgamış Destanı’ndaki Enkidu karakteriyle beliren vahşi adam arketipinin kolektif bilinçdışı yoluyla 20. yüzyıla ulaşan bir yansımasıdır. 7000 yıllık hikâyesi olan Gılgamış Destanı’nın 20. yüzyıla kadar uzayan etkisini ortaya koymanın, Kuyucaklı Yusuf’u yeni bir yaklaşımla analiz etmenin hedeflendiği ve değerlendirmelerin arketipsel inceleme metoduyla karşılaştırmalı olarak yapıldığı bu makalede iki karakterin doğa ve çevre ile ilişkileri benzerlik ve farklılıklarıyla ele alınmakta; Enkidu’nun doğa adamı/vahşi adam arketipi başta olmak üzere kurban, yetim, masum ve çocuk arketipleri bakımından Yusuf’un protitipi/ilk örneği ve Yusuf’un Enkidu’nun arketipsel bir türevi olduğu iddia edilmektedir. Anahtar Kelimeler: Gılgamış Destanı, Kuyucaklı Yusuf, Enkidu, vahşi adam arketipi, doğa.